Angielski autor jest zupełnie niesłusznie oceniany jako ten, którego pisanie miało poruszać, a nie eksploatować tematy wykluczenia i dawania głosu. Pewną rolę w tej ocenie odgrywa popkultura i skłonność amerykańskich adaptacji filmowych do banalizowania warstwy społecznej, do skupiania się na łzawości i prostej wrażliwości, którą wyciągały z utworów Dickensa.

Kingslover świadomie jednak pomija tę kulturową, niepełną i wykrzywioną obecność i niejako nadpisując to, co stanowi fabularną bazę dla fabuły Davida, tworzy klarowną modernistyczną powieść. Jej technika wykorzystywania angielskiej powieści z XIX wieku działa ze współczesnością jak hiperłącze. Aluzyjnie i dotkliwie. To też zasługa doskonałego polskiego przekładu Kai Gucio, niebywale sprytnego stylistycznie, niejednoznacznego emocjonalnie. Mając w ręku oryginał, czasem wydaje mi się, jakby tłumaczka jeszcze mocniej oddała to, co wykreowała autorka. Emocjonalny słownik przekładu jest bogatszy niż angielska baza, nie osuwa się w zbędną metaforę, nie traci czujności i żywego, niestwierdzanego naruszania wrażliwości.

Kingslover w najlepszym stylu korzysta z zasad dramaturgii i technik narracyjnych znanych z  klasycznych powieści. Tworzy wyraźne, ale nie hiperrealistyczne portrety psychologiczne bohaterów. Kreuje postaci w taki sposób, by były przedstawicielami porządków, poglądów, światopoglądów i doktryn. Są na tyle wyraźne, by czytelnik potrafił mapować świat przedstawiony, z którym się styka, ale też na tyle schematyczne, by działały jak pewne typy, w jakich ogniskuje się rzeczywistość. Tworzone są na kontrach charakterologicznych: wykluczony i ubogi jest jednocześnie tym, który w największym stopniu komunikuje się nadzieją; niosąca pomoc systemową postać funkcjonuje jak profesjonalistka pozbawiona emocji; dobry i skłonny do bezinteresownej pomocy bohater sam popada w uzależnienie etc.

Te konstrukty działają i poruszają. Są wyraźnym nawiązaniem do sposobu pisania Dickensa, oparte na alegorii i pejzażu emocjonalnym. Wyraźnie przenoszą Demona z poziomu krytycznej analizy w obszary doskonałej rzemieślniczo powieści psychologicznej.

Analogicznym do dickensowskiego tłem staje się dla Kingslover epidemia uzależnienia od opioidów dotykająca górnicze stany USA. Tam umieszcza życiorysy bohaterów. Obecny teraz szczególnie w przestrzeni serialowej temat, staje się reprezentacją systemu, który kapitalizuje ubóstwo, żeruje na nim i dąży do podtrzymania stanu wykluczenia, by zarabiać, a nie pomagać. Utrzymanie status quo jest tym, co spojrzenie autorki poddaje krytyce najsilniej. Sporo uproszczeń w obszarze faktografii i motywacji pojawia się w socjologicznych obserwacjach czy wypowiedziach, szczególnie epizodycznych postaci, które często wskazują, że "zrobili nam to oni".

Kingslover, reprodukując zamknięte opisy kryzysu uzależnień, decyduje się na ograniczenie fabuły do tej problematyki. Pozostawia aluzję do Dickensa jako ten obszar, który miałby uniwersalizować opowieść. Epidemia jest przykładem działania systemu. Ale jakiego? To jedyna tak silna wątpliwość dotycząca struktury powieści. Przy tak precyzyjnie skonstruowanej fabule, społeczna dokumentacja przedstawiająca gospodarkę i kapitalizm w uproszczeniu - podobnym do tego, o jakim czyta się w czasach Dickensa - może działać jak nadmiarowe obrazowanie i odwzorowywanie. Bliższe analizie współczesności z perspektywy retro niż dotkliwemu zobrazowaniu neoliberalnego porządku, który poddawany jest oglądowi. Jakoś nie dorównuje wnikliwej psychologii tej powieści i świadomości siły gatunku.

Michał Pabian

• Barbara Kingslover, Demon Copperhead
• tłum. Kaja Gucio
• Wydawnictwo Filia

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2023