Kultura w Poznaniu

Kultura Poznań - Wydarzenia Kulturalne, Informacje i Aktualności

opublikowano:

Co komu wolno. W teatrze i poza nim

Dyskusję wokół spektaklu "Balladyna" w Teatrze Polskim relacjonuje Anna Rogulska.

"Balladyna" K. Garbaczewskiego w Teatrze Polskim. Fot. Magda Hueckel - grafika artykułu
"Balladyna" K. Garbaczewskiego w Teatrze Polskim. Fot. Magda Hueckel

Po fali kontrowersji, jaką wywołała Balladyna Krzysztofa Garbaczewskiego i Marcina Cecko w Teatrze Polskim, doktoranci z Katedry Dramatu, Teatru i Widowisk UAM: Krzysztof Cicheński oraz Piotr Grzymisławski podjęli się mediacji pomiędzy entuzjastami a kontestatorami spektaklu. Dyskusja panelowa zgromadziła w teatrze twórców i widzów, którzy pod krytycznym okiem Macieja Nowaka z Instytutu Teatralnego w Warszawie rozmawiać mieli wspólnie o teatrze postdramatycznym i dramacie postinscenizacyjnym oraz poruszanych w nich "-izmach": patriotyzmie, feminizmie czy posthumanizmie.

Zaplanowanemu dialogowi nieoczekiwanie przeszkodziła jednak teatralna przestrzeń, która wpisała uczestników w ich klasyczne role - artyści zasiedli na scenie, publiczność na widowni, autor dramatu zaś, Marcin Cecko, obecny był jedynie na ekranie za pośrednictwem video rozmowy. I chociaż Krzysztof Garbaczewski jest specjalistą od przekształcania teatralnej formy, i chociaż ucieka od utartych schematów, w czasie tej dyskusji rampa niepodważalnie pełniła swoją odwieczną funkcję nieprzekraczalnej bariery - zarówno fizycznej jak i symbolicznej.

Rampa wyznaczyła granicę wolności. Kiedy Cecko pokazał na ekranie zamiast swojej twarzy etykietę z napisem "Palenie zabija", publiczność było jeszcze rozbawiona, gdy jednak chwilę później Garbaczewski zapalił papierosa, z widowni odezwały się głosy "a nam nie wolno!". Reżyser wielokrotnie z wysokości sceny zapewniał widzów: "wam nie wolno". Nie wolno palić, nie wolno krytycznie oceniać, nie wolno pytać o artystyczne założenia. Nie wolno używać określeń "bełkot" i "strata czasu", ponieważ obowiązują w tej chwili pojęcia "posthumanizm" i "postinscenizacja". Na scenie wolno natomiast kląć, dymić i wytykać palcami, nie tylko w trakcie spektaklu.

Taka postawa była tym bardziej rozczarowująca, że część dyskusji obracała się właśnie wokół tego, co we współczesnym teatrze twórcom wolno. W odpowiedzi na pytanie o granice dekonstrukcji teatralnej materii Garbaczewski przytoczył stwierdzenie, że obecnie żywimy się już tylko resztkami teatru... Co zatem w takim teatrze pozostaje dla widza? Widzom Maciej Nowak polecił czytanie "Super Expressu" i śledzenie kolejnej strzygi zbiorowej wyobraźni, jaką obok Balladyny jest niepokojąco sławna matka Madzi. Czy tak potraktowani goście, w dodatku goście po trzygodzinnym spektaklu, który nie stroni od brutalności i wulgaryzmów, nie mieli prawa do emocjonalnych lub krytycznych reakcji?

Niestety twórcy udzielili im pozwolenia wyłącznie na merytoryczną interpretację, wpisaną w ramę wyznaczonych uprzednio "-izmów". Taka dyskusja miałaby może rację bytu, gdyby widzowie czuli, że traktuje się ich z szacunkiem. Ale tego poczucia nie mogli wynieść ani ze spektaklu, ani z sytuacji komunikacyjnej, w której znaleźli się w pozycji podrzędnej. Garbaczewski za wszelką cenę chciał uniknąć wartościowania - powtarzano ze sceny za Michałem Zadarą, że reżyser nie chce być faszystą, zabroniono też wartościowania głosom z widowni - a jednak znalazło ono ujście, i to w najmniej pożądanym miejscu, czyli w relacji artysta-widz. Skoro artysta nie widzi sensu w podejmowaniu dialogu ze swoim odbiorcą, trudno też określić powód, dla którego odbiorca miałby mu poświęcać czas.

Ten niekoniecznie udany panel dyskusyjny sam w sobie nie świadczy może źle o jego uczestnikach, ale trudno oprzeć się myśli, że okazał się porażką pewnej koncepcji teatralnej, którą manifestuje Balladyna Garbaczewskiego i Cecko. Ta koncepcja miała zmusić teatr do wyjścia poza jego własne granice, tymczasem sama w jego przed godziną wyśmianym, czerwonym, mięsistym wnętrzu utkwiła i nie potrafiła przekroczyć nawet światła rampy.

Anna Rogulska

  • Dyskusja panelowa wokół Balladyny Krzysztofa Garbaczewskiego i Marcina Cecko
  • Teatr Polski
  • 21.02
  • Prowadzenie: Krzysztof Cicheński oraz Piotr Grzymisławski
  • Goście: Krzysztof Garbaczewski, Marcin Cecko, Maciej Nowak