Wielką wartością tej publikacji jest to, że w narracji Kuligowskiego nie odbija się w żaden sposób myślenie kolonialne, orientalizm, skłonności do pochopnego nazywania obcym i innym. Praca ta jest nowym sposobem patrzenia na konglomerat kulturowy cywilizacji. I nie chodzi tu o poprawność polityczną, zmiana sposobu patrzenia na mniej znane kultury idzie znacznie dalej. Opowieść, w której tkwi czytelnik, jest od początku zbudowana w sposób, który odpowiada postulatom, by podejmować wyzwania nowoczesnego opisu świata. Kuligowski wykorzystuje swoją doskonałą znajomość tematu do tego, by zaproponować czytelnikowi uczestnictwo w nieprzemocowej, niesymbolicznej narracji o rozmaitości, nie o odmienności czy różności.

Pojęcie płci, płciowości, przynależności biologicznej stanowi w Trzeciej płci świata jedno z czystych, wyzerowanych symbolicznie kryteriów postrzegania roli seksualności i tożsamości biologicznej w kulturach mniej naznaczonych zachodnią normą cywilizacji, mniej skolonizowanych, bardziej trwałych we właściwym sobie porządku rytualnym i społecznym. W krótkich rozdziałach poświęconych "normalnym i szanowanym sąsiadom, krewnym i przyjaciołom" Kuligowski omawia różnorakie typy obecności niebinarnej płci kulturowej. Bez zbędnej sensacji, z właściwym sobie poczuciem humoru prowadzi czytelnika przez niepopularne i słabo nam znane rejony kulturowe globu.

Autor zdaje sobie sprawę, ile pracy należy wykonać, by zachęcić do nowej jakości myślenia, poszerzenia horyzontów, zmiany przesądów i heurystyk "zachodniego człowieka". Całości swojej pracy nadaje charakter elementarza. Z oprawą graficzną i ilustracjami Marianny Sztymy tworzy książkę-podręcznik, który koniecznie potrzebny jest dorosłemu, ukształtowanemu w jedynych znanych prostych męsko-żeńskich schematach czytelnikowi. Trzecia płeć świata w znakomity literacko, dowcipny i przystępny sposób prowadzi przez obszary, dla których poznania i zrozumienia potrzebne są nowe jakości myślenia, o wiele mniej kojarzone z prostym rozróżnianiem ludzi na tych, którzy są heteroseksualni, homoseksualni itd.

Praca Waldemara Kuligowskiego to rzetelny i pouczający przykład tego, że konieczne jest wyjście ze schematów myślenia, że potrzebna jest nowa narracja o świecie, gdyż obecne schematy zupełnie nie pozwalają go poznać bez elementów przemocy symbolicznej. Jak dobrze, że Trzecia płeć świata ukazuje się w momencie, gdy jedynie w pamięci pozostać już mogą słowa prof. Marii Janion o tym, że najwyższy czas opowiedzieć sobie świat na jakiś inny sposób. Praca Kuligowskiego to jedna z pierwszych realizacji tego zadania w dziedzinie antropologii, idealnie łącząca w sobie wiedzę z zakresu nauk ścisłych z narracją etnologa i literackim wyczuciem.

Michał Pabian

• Waldemar Kuligowski
• Trzecia płeć świata
• Wydawnictwo Albus

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2020