Ale czy jest tak dobra jak Listowieść? - nie zliczę już, ile razy słyszałam to pytanie w odniesieniu do najnowszej książki Richarda Powersa. I też pytanie to nie dziwi, bo kto przeczytał totalną i totalnie zdumiewającą swoim pięknem i rozmachem opasłą Listowieść, ten chce wiedzieć, czego spodziewać się po Zadziwieniu. Czy także niesamowitych, rozciągniętych w czasie i przestrzeni historii o relacjach ludzi i drzew? A może czegoś zupełnie innego? Odpowiem więc, niczym delficka Pytia - i tak, i nie.

W Zadziwieniu bowiem Richard Powers podejmuje metarefleksję, która patronowała i Listowieści - nad całą opowieścią unosi się tu niesłychanie dziś aktualny temat naszego, ludzi, stosunku do świata przyrody, dziejącej się właściwie codziennie katastrofy klimatycznej, a nad wszystkim tym zdają się być zawieszone pytania o przyszłość planety, na której żyjemy. To ewidentnie jedna z tych powieści, która zdaje się wieszczyć początek końca antropocenu - a może nawet nie wieszczyć, tylko wręcz opisywać. Jednak jest też Zadziwienie książką Powersa inną niż Listowieść - inaczej bowiem skonstruowaną. Nie ma tego rozmachu czasu i przestrzeni, wszystko bowiem, co jest tutaj ważne, dzieje się w intymnej relacji ojca z synem i w relacjach, jakie obaj mają z otaczającym ich światem zewnętrznym. Najchętniej zresztą utrzymywaliby obaj te relacje nie z ludźmi, lecz z szeroko pojętym królestwem przyrody.

Theo Byrne jest astrobiologiem, zawodowo poszukuje form życia na innych planetach, bada je, wraz z innymi uczonymi próbując odnaleźć miejsce, które moglibyśmy traktować - teraz lub w przyszłości - jako naszą Planetę B. Theo samotnie wychowuje 9-letniego syna Robina. Chłopca niezwykle wrażliwego, zakochanego - jak jego nieżyjąca mama - w roślinach i zwierzętach zdecydowanie bardziej niż w przedstawicielach własnego gatunku (i tak, wiem, że człowiek to też zwierzę, ale umówmy się, że jakieś dziwnie inne, chwilami zdające się zmierzać ścieżką ku samozagładzie). Theo i Robin lubią wycieczki w góry i życie w niedużym mieście. Chłopiec jednak kilka razy w szkole zachowuje się nadspodziewanie agresywnie w stosunku do kolegów, dorośli specjaliści - oczywiście, aby mu pomóc - zalecają terapię środkami psychoaktywnymi. Na to nie chce się zgodzić Theo. Ojciec chłopca usiłuje znaleźć inne wyjście dla Robina. I to mu się uda, trafi na nowatorską metodę. Czy jednak nie przyniesie ona w zachowaniu dziewięciolatka skutków ubocznych? A może przyniesie, ale jakie one będą? Jak emocjonalnie i społecznie rozwinie się chłopiec? I co z tego wyniknie? I wreszcie: czy cały ten zadziwiający eksperyment da się utrzymać w tajemnicy?

Oczywiście nie mogę odpowiedzieć na żadne z powyższych pytań - recenzje książek rządzą się swoimi prawami. Odpowiedzi warto jednak poszukać na kartach powieści Richarda Powersa, bo w Zadziwieniu nic nie jest proste. Ani relacja samotnego ojca z kilkuletnim synem, ani zmagania Robina i Theo z otaczającą ich rzeczywistością, ani ta rzeczywistość, która zdaje się zmieniać stanowczo za szybko. Inspirowana działaniami matki walka Robina o ginące gatunki roślin i zwierząt musi chwycić czytelnika za serce, choć nie oszukujmy się, wiemy, że nieraz to, co chce zrobić chłopiec, jest niczym krzyk wołającego na puszczy. Tak samo porusza emocje walka Theo o syna.

A wszystko to przeplatane wizjami dalekich planet, na których nie dość, że jest życie, to nierzadko toczy się całkiem inaczej niż moglibyśmy to sobie wyobrazić. Czy gdzieś tam jest jeszcze miejsce dla nas, ludzi?

Aleksandra Przybylska

• Richard Powers, Zadziwienie
• tłum. Dorota Konowrocka-Sawa
• Wydawnictwo WAB

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2023