23 października minie 19 lat od ataku terrorystycznego na moskiewski teatr na Dubrowce. Grano wtedy musical Nord-Ost, ale jest to w zasadzie bez znaczenia. Zamach przeprowadzili czeczeńscy separatyści, dowodził nimi Mowsar Barajew. Zginęły 173 osoby, 700 zostało rannych. Wśród zamachowców były kobiety ubrane w czarne burki, miały na sobie ładunki wybuchowe. Posadzono je wcześniej na widowni. Żądano zakończenia wojny w Czeczeni i natychmiastowego wycofania z tych terenów wojsk rosyjskich. Po nocnych negocjacjach wypuszczono z teatru muzułmanów, Gruzinów, część dzieci, osoby chore. Kilkunastoosobowej grupie udało się też uciec. Jednak już tej samej nocy zastrzelono także osoby podejrzane o przynależność do rosyjskich służb specjalnych. Na szturm na teatr, próbę odbicia zakładników, zdecydowano się dopiero po trzech dniach. Zginęli w tym czasie również cywile, ale pomimo tego Kreml odtrąbił wielki sukces.

Czy nastroje mieszkańców Północnego Kaukazu się zmieniły? Jak wygląda życie ocalałych z ataku albo rodzin ofiar? Iwan Twierdowski zaprasza widzów na wieczór pamięci (oficjalnie jednak będzie to konferencja). Zaprasza na niego razem z Natalią (w tej roli świetna Natalia Pawlienkowa, znana m.in. z Zoologii, innego filmu Twierdowskiego), która po tym jak straciła w zamachu syna, wstąpiła do zakonu. Kobieta kompletnie odcięła się od świata, porzucając córkę (ta sama jest już matką i choć też wtedy była w teatrze, nie rozumie życia, jakie wybrała Natalia) oraz męża (który jest po wylewie i potrzebuje stałej opieki). Natalia wraca do Moskwy przed 17 rocznicą ataku, domagając się od wszystkich wokół, żeby o nim pamiętali, choć dla niej samej pamięć staje się przekleństwem. Inaczej jednak nie potrafi.

Wyobraźcie sobie taki wieczór pamięci. Ale nie, nie. Nie ma tam czarno-białych zdjęć ofiar zamachowców ani płonących świec. Tylko dmuchane manekiny: białe - oznaczające ofiary, czarne - napastników, i niebieskie  - te z kolei siedziały na miejscach ludzi, którzy powinni być w teatrze w czasie rocznicy. Nikt się nie modli, nie śpiewa. Ludzie siedzą na miejscach, które zajęli tamtego dnia. I opowiadają jak zapamiętali zamach. Począwszy od krwi, po rozpuszczone lody z bufetu jakie przynieśli zakładnikom czeczeńscy terroryści. Swoimi wspomnieniami nie dzieli się tylko sama Natalia. Od lat wykończona emocjonalnie, znajduje jednak siłę, żeby zabarykadować się w teatrze i dokończyć wspominki, choć ochrona prosi ją o zakończenie wieczoru. Kobieta uwięziona w pułapce własnych uczuć nie pozwala się wyrzucić.

Konferencja jest trudna w odbiorze - zarówno przez treść, jak i formę. Twierdowski postawił na minimalistyczne kino i bardzo powolne, przez co bolesne rozdrapywanie ran. Cichy dialog i niespieszne tempo. Męczy widza, uczulając na wszystkie subtelności złego świata, w jakim przyszło żyć bohaterom. Często zwalnia, by publiczności nie umknęły szczegóły, przez co widz ma czas na rozważania. Ale ktoś z tendencją do głębokiego przetwarzania informacji czy większej reaktywności emocjonalnej, może sobie jednak z tym nie poradzić, nie udźwignąć ciężaru. Reżyser zadaje mnóstwo pytań: tradycyjnie już o kondycję Rosji (i w ogóle świata), ale pochyla się również nad kwestią bycia ofiarą i katem/oprawcą, płynnego przejścia z jednej roli w drugą. Nie daje jednak prostych i jednoznacznych odpowiedzi. Ponadto Konferencja to też świetny punkt wyjścia do rozmowy o zacieraniu się granicy pomiędzy dokumentem a fabułą. Tym bardziej, jeśli w filmie udział wzięło dwoje aktorów (Filip Awdiejew i Roman Szmakow), którzy feralnego 23 października pojawili się na scenie.

Monika Nawrocka-Leśnik

• 14. Festiwal Filmów Rosyjskich Sputnik nad Polską: Konferencja, reż. Iwan I. Twierdowski
• Kino Pałacowe
• 9.09

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2021