Na pomysł realizacji na poznańskiej Cytadeli wpadł w połowie lat 90. profesor poznańskiej ASP (dziś UAP) Jarek Maszewski - kierownik Pracowni Skojarzeń Elementarnych w Katedrze Bioniki poznańskiej Akademii, architekt, aranżer wystaw, scenograf, autor spektakli i akcji ulicznych. Napisał do artystki list, w którym wyznał: "Chciałbym mieszkać w mieście, w którym stoi Pani praca". Abakanowicz na początku podchodziła do jego propozycji sceptycznie, choć nigdy jej nie odrzuciła. W końcu dała się namówić i zaakceptowała łąkę na Cytadeli jako miejsce realizacji największej wówczas swojej grupy rzeźb.

Tłum bezgłowych żeliwnych postaci wędrujących we wszystkich kierunkach został odsłonięty na Cytadeli w październiku 2002 roku. Wydarzenie było jednym z punktów obchodów 750-lecia lokacji Poznania, przypadających na 2003 rok. Każda ze 112 postaci wchodzących w skład tej grupy rzeźb to unikatowy egzemplarz, opracowany ręcznie przez profesor Abakanowicz i jej asystentów. Wszystkie zostały wykonane w Odlewni Żeliwa w Śremie - był to wówczas jedyny zakład w Polsce, który mógł wykonać te monumentalne dzieła bez spawania, które zdaniem specjalistów jest sprzeczne z naturą żeliwa. Artystka zdecydowała, że to właśnie w Śremie powstaną Nierozpoznani. Osobiście doglądała powstawania rzeźb, sama rozstawiała je na zewnątrz, pilnowała procesu oblewania ich powierzchni specjalną mieszanką, żeby nabrały patyny. "Miała niespożytą energię" - wspominali potem odlewnicy. Prace nad Nierozpoznanymi trwały dwa lata. Ale ze śremskim zakładem Abakanowicz współpracowała także przy kolejnych swoich realizacjach na świecie.

Nierozpoznani to pierwsza w Polsce i jedna z zaledwie kilku na świecie tak duża grupa rzeźb Abakanowicz dostępna w otwartej przestrzeni. Inne jej dzieła stanęły na wszystkich kontynentach, oprócz Antarktydy. W Hiroszimie postawiła tłum odwróconych plecami kadłubów, w Jerozolimie - siedem olbrzymich kręgów z kamienia z pustyni Negew. "Ta grupa jest dla mnie znakiem wciąż trwającej obawy, konfrontacją z ilością i z sobą samym. Bezgłowy tłum, który jest w stanie wielbić albo nienawidzić na komendę" - mówiła przed odsłonięciem rzeźb na Cytadeli Abakanowicz.

Od niedawna kilka charakterystycznych kroczących postaci można też zobaczyć (minąć) przed biurowcem Bałtyk w centrum Poznania. A pod koniec 2020 roku w przeszklonym Holu Wschodnim MTP została odsłonięta kolejna w przestrzeni publicznej praca artystki - Standing Figure with Wheel I z 1989 roku. Rzeźba na terenie Targów pozostanie przez dwa lata, będzie ją można oglądać podczas każdej imprezy targowej. Została przekazana w depozyt Uniwersytetowi Artystycznemu w Poznaniu przez Fundację Marty Magdaleny Abakanowicz-Kosmowskiej i Jana Kosmowskiego, która jest jedynym spadkobiercą zmarłej w 2017 roku rzeźbiarki. Udostępnienie jej publiczności na terenie MTP to jedno z działań UAP związanych z nadaniem uczelni imienia Magdaleny Abakanowicz (wystawy otwierane w sierpniu w Muzeum Narodowym i Galerii Piekary to punkt kulminacyjny tych działań). Fundacja przekazała poznańskiej uczelni w depozyt jeszcze jedno dzieło artystki - rzeźbę Pasar z cyklu War games z 1995 roku. Jest eksponowana w atrium Budynku B UAP.

Sylwia Klimek

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2021