"Kwestujemy na renowację nagrobków na tym cmentarzu!" - od ćwierć wieku słowa te słyszy każdy odwiedzający Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha. Od 31 października do 2 listopada prowadzona jest wtedy zbiórka pieniędzy organizowana przez Koło Przewodników PTTK im. Marcelego Mottego w Poznaniu przy Oddziale Poznańskim PTTK. Jest to już lokalna tradycja, bez której wielu mieszkańców nie wyobraża sobie przełomu października i listopada.

Na to jedno z najważniejszych wydarzeń w przewodnickim kalendarzu z niecierpliwością czekają też sami członkowie Koła Przewodników PTTK, którzy każdego roku licznie biorą w tej akcji udział. Warto podkreślić, że w gronie tym są także adepci przewodnickiego fachu, którzy w danym roku ukończyli prowadzony przez Koło Przewodników PTTK kurs. Niektórzy z nich to równolatkowie kwesty, inni są od niej młodsi. Chyba podczas żadnego innego wydarzenia organizowanego lub współorganizowanego przez przewodników PTTK nie da się tak wyraźnie dostrzec tej pokoleniowej sztafety.

Podobnie jest wśród mieszkańców odwiedzających w okresie Wszystkich Świętych zabytkową nekropolię, której historia sięga początku XIX wieku. Rodzice przyprowadzają dzieci, dziadkowie wnuki, by najmłodszemu pokoleniu pokazać to urokliwe miejsce, związane z miastem i regionem, które tak bardzo zmieniło się przez ćwierć wieku. Każdego roku korzystający z jesiennej aury spacerowicze odnajdują kolejne odrestaurowane nagrobki, wyczyszczone płyty czy zrekonstruowane ogrodzenia. Nie byłoby to możliwe, gdyby nie przewodnicka inicjatywa, otwartość mieszkańców i chęć współpracy ze strony miejskich instytucji.

Od wielu lat nad Kołem Przewodników PTTK i jego członkami czuwa patron - Marceli Motty. Ten dziewiętnastowieczny poznański nauczyciel i pisarz, autor Przechadzek po mieście, które zainspirowały przewodników do stworzenia prowadzonego przez nich od lat cyklu spacerów dla mieszkańców, spoczywa wraz z bliskimi na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan. Za życia Mottego nekropolia była miejscem pochówku wiernych parafii farnej. Dopiero po II wojnie światowej cmentarz zyskał nazwę, pod którą znany jest obecnie. Za tą zmianą i wpisem do rejestru zabytków szło jednak niewiele działań zmierzających do poprawy stanu obiektu. Cmentarz z roku na rok był stawał się coraz bardziej zaniedbany.  

Nekropolią zainteresowali się przewodnicy PTTK. Była to dla nich nie tylko jedna z wielu atrakcji, którą pokazywali turystom, ale i miejsce spoczynku kilku pokoleń poznaniaków i Wielkopolan, w tym Marcelego Mottego, którego grób wzięli oni pod opiekę. Pod koniec lat 90. XX wieku regularnie odwiedzali swego patrona, a wkrótce podjęli kolejne kroki, inicjując zbiórkę pieniędzy w okresie Wszystkich Świętych. Inspiracją dla przewodnickiej akcji była kwesta prowadzona od 1975 roku na Starych Powązkach w Warszawie. Idea przeniesienia na grunt poznański warszawskiego pomysłu zrodziła się w głowie ówczesnego prezesa Koła Przewodników Stefana Żurka. Formalnościami zajął się Oddział Poznański PTTK, jako instytucja posiadająca osobowość prawną. Z ramienia Koła Przewodników od samego początku nad organizacją i przebiegiem zbiórki czuwa przewodniczka Aleksandra Dalke.

W 2000 roku poznańscy przewodnicy od Mottego po raz pierwszy chwycili za puszki, by rozpocząć nowy rozdział w długiej historii nekropolii. "Spotkaliśmy się z niespodziewaną przychylnością mieszkańców Poznania i Wielkopolski" - relacjonował prezes Stefan Żurek po zakończeniu pierwszej kwesty. Udało się wówczas zebrać ponad 4 tys. zł. Kwota może i skromna, ale akcja została życzliwie przyjęta przez mieszkańców, którzy w ciągu 25 lat wrzucili do przewodnickich puszek już ponad 109 tys. zł.

To, co uda się zebrać w okresie Wszystkich Świętych, jest tylko częścią funduszy przeznaczanych na renowację nagrobków na zabytkowym cmentarzu. Prace wspiera Zarząd Zieleni Miejskiej, sprawujący od 2001 roku opiekę nad nekropolią, oraz Biuro Miejskiego Konserwatora Zabytków wyznaczające kolejne obiekty do odnowienia. Za pieniądze z dwóch pierwszych kwest odrestaurowano ogrodzenie i znajdujące się na nim metalowe tablice oraz pomnik nagrobny Jana Babtysty Mottego, ojca patrona przewodników. W kolejnych latach swój blask odzyskały nagrobki m.in. Anny i Kazimierza Szafarkiewiczów, rodziny Sujeckich, Anieli z Liszkowskich Dembińskiej, Katarzyny i Franciszka Kramarkiewiczów, Jana Konstantego Żupańskiego oraz Ksawerego Zakrzewskiego. Do prac nad renowacją pomników włączają się również potomkowie tych, którzy przed nami przemierzali poznańskie ulice.

To jednak nie wszystko, co wiąże się z listopadowym świętem. Przewodnicy nie byliby sobą, gdyby nie zaprosili mieszkańców na przechadzki. Te z czasem zamieniły się w dwugodzinne wycieczki. Organizowane w pierwszą niedzielę po Wszystkich Świętych w ramach Przechadzek po mieście przyciągają wielu zainteresowanych lokalną historią.

W tym roku będzie podobnie. Przewodnicy znów podążą cmentarnymi alejkami, by zapalić znicz na grobie patrona, a następnie chwycą za puszki i zaproszą poznaniaków do wsparcia renowacji nagrobków. W pierwszą niedzielę po akcji po raz kolejny wyruszą na przechadzkę, by opowiedzieć o ludziach tam spoczywających i o tym, co się zmieniło na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan.

Alina Kucharska

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2024