Muzyka - nośnik wartości

Skrzypkowie Viviane Hagner i Nathan Meltzer, altowiolistka Cristina Cordero oraz wiolonczelista Konstantin Heidrich otworzyli wieczór dwoma duetami w nietypowym zestawieniu. Poszczególne części Łatwych duetów na tematy ludowe Grażyny Bacewicz i Bukolików na altówkę i wiolonczelę Witolda Lutosławskiego wykonywano naprzemiennie: Hagner i Meltzer wykonywali część cyklu Bacewicz, Cordero i Heidrich fragment Bukolików, po czym ponownie brzmiał numer z Łatwych duetów. Połączenie tych utworów zaowocowało szansą na porównanie różnych języków muzycznych obojga kompozytorów. Łatwe duety i Bukoliki łączą nawiązania do muzyki ludowej (te pierwsze odwołują się m.in. do tańców, drugie opierają się na oryginalnych kurpiowskich melodiach), ale różni stylistyka. Bacewicz bliska jest estetyce ludowego naśladownictwa, a elementy nowoczesne stanowią uzupełnienie, które miało wprowadzać wykonawców i odbiorców w ówczesne muzyczne nowości. Dzięki zestawieniu Duetów z kompozycją Lutosławskiego zamierzenie kompozytorki w pełni zrealizowano: jej muzyka bezpośrednio wprowadziła nowatorski język Bukolików. Lutosławski wykorzystał w nich autentyczny materiał dźwiękowy, ale opracował go na wskroś nowocześnie w warstwie rytmu i harmonii. Pierwotna fortepianowa wersja Bukolików powstała siedem lat po Łatwych duetach, w 1952 roku, gdy folklorystyczne zainteresowania kompozytora były polem eksperymentów, na którym rozwijał się jego późniejszy, innowacyjny warsztat.

Już początek koncertu ujawnił zjawiska, które miały zdominować jego dalszy ciąg. Hagner i Meltzer to dwie różne muzyczne osobowości: ona ma temperament i energię, jemu bliżej do liryzmu i delikatności. Ich interpretacje nie zawsze były dobrze ze sobą spasowane, poszukiwanie wspólnego mianownika odbywało się na bieżąco w każdym utworze. Dużo lepiej pod tym względem wypadli Cordero i Heidrich, bliżsi sobie brzmieniowo i interpretacyjnie. W Adagio i fudze c-moll Mozarta w wykonaniu całej czwórki jeszcze bardziej zauważalna była ekspresja indywidualności kosztem zespołowości. Adagio obroniło się dramatyczną interpretacją, w fudze jednak zabrakło współpracy między muzykami. Przeprowadzenia tematu ginęły w całości utworu, muzycy nie przekazywali sobie prowadzenia narracji, a skomplikowana faktura stała się słabo czytelna. To wykonanie bliższe było próbie pokazania się indywidualnie z najlepszej strony, niż współpracy w wielogłosowej strukturze.

W II Kwintecie smyczkowym B-dur Mendelssohna do kwartetu dołączył Piotr Szumieł na altówce. Ponownie w interpretacji utworu dominował element wirtuozowski. Bardzo szybkie tempo pierwszej części zamazało jej kontury; miejsce dowcipnego, radosnego Mendelssohna zajął Mendelssohn popisowy i pędzący do przodu. Więcej niuansów i wrażliwości usłyszeliśmy w dwóch kolejnych częściach, ale w finałowym Allegro molto vivace ponownie poświęcono detale na rzecz popisu. Cała piątka wykonawców to znakomici soliści, którzy tym razem nie znaleźli wspólnego mianownika.

Pamiętajmy jednak, że nie mniej istotnym od muzyki elementem Krzyżowa Music jest jej przesłanie. W podświdnickiej Krzyżowej Helmuth James von Moltke zawiązał opozycyjną wobec nazistowskiego reżimu grupę zwaną Kręgiem z Krzyżowej. Nie byli to spiskowcy planujący zamach stanu, a intelektualiści, którym bliskie były ideały Europy dialogu opartej na pokojowej współpracy. Von Moltke został aresztowany i powieszony pod koniec wojny, jego żonę i dzieci wygnano do Niemiec po przesunięciu polskich granic na zachód. Idee Kręgu z Krzyżowej jednak przetrwały. W dawnym majątku von Moltków 12 listopada 1989 odprawiono mszę świętą z udziałem Tadeusza Mazowieckiego i Helmuta Kohla, która stała się jednym z etapów symbolicznego pojednania polsko-niemieckiego. Wizję dialogu kultywuje także Krzyżowa Music w formie międzypokoleniowej i międzynarodowej współpracy muzyków. Festiwalowe koncerty zawdzięczają swoją wyjątkowość właśnie towarzyszącemu im przesłaniu. Muzyka staje się podczas nich nie tylko sztuką, ale także nośnikiem pokoju i dialogu.

Paweł Binek

• Krzyżowa Music Festival 2023 - Muzyka dla Europy
• Viviane Hagner, Nathan Meltzer, Cristina Cordero, Piotr Szumieł oraz Konstantin Heidrich
• Filharmonia Poznańska, Aula Lubrańskiego
• 6.09, g. 19

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2023