28 czerwca, w środę, rozpoczęła się kolejna edycja Malty. Jeszcze zanim zniknęliśmy w kolorowym korowodzie parady Siła patyny, dedykowanej prof. Jarosławowi Maszewskiemu, spotkaliśmy się w Auditorium Maximum na Wydziale Prawa i Administracji, by posłuchać rozmowy z Orhanem Pamukiem, którą tradycyjnie już poprowadził Michał Nogaś - było to równocześnie pierwsze spotkanie z cyklu Forum. Z Nogasiem i zaproszonymi gośćmi można spotykać się w trakcie festiwalu codziennie o godzinie 17:00 w centrum festiwalowym, czyli w siedzibie Fundacji Malta, w budynku Arkadii na placu Wolności.

Pamuk ma na swoim koncie kilkanaście książek, z czego większość pozycji została przetłumaczona na język polski. Dzieła tureckiego pisarza trafiły na półki polskich księgarni dopiero po zdobyciu literackiej Nagrody Nobla. Jury określiło Pamuka jako twórcę, który "w poszukiwaniu melancholijnej duszy swojego rodzinnego miasta odkrył nowe symbole zderzenia i przenikania się kultur". Jedną z bardziej znanych publikacji autora jest książka Nazywam się Czerwień wydana po raz pierwszy w 1998 roku. Jak czytamy w założeniach programowych tegorocznej edycji festiwalu, Nazywam się Czerwień to opowieść o zderzeniu kultury Wschodu i Zachodu, która odbywa się w kontekście myślenia o obrazie: "Za pomocą zderzenia osmańskiej tradycji malarstwa miniaturowego i renesansowej sztuki wenecjańskiej, opartej na odzwierciedlaniu rzeczywistości, pisarz kreśli obraz Turcji rozdartej między Azją a Europą. Jednocześnie stawia pytania szerzej, o relacje między lokalnym a światowym, peryferyjnym a centralnym, między ruchem a osiadłością. Wprowadza do dyskusji temat przepływów kulturowych, krążenia i przemieszczenia idei, mentalności, praktyk, które są kluczowe dla zaproszonych w tym roku artystów i artystek performatywnych".

Głównym punktem rozmowy z Pamukiem była najnowsza książka pisarza, wydana w tym roku przez Wydawnictwo Literackie. Noce zarazy to opowieść o znajdującej się na terenie Imperium Osmańskiego fikcyjnej wyspie Minger, która w 1901 roku zostaje zaatakowana przez dżumę. Wraz z rozwijającą się epidemią na wyspie eskalują konflikty pomiędzy mieszkańcami, muzułmanami i chrześcijanami, pojawiają się niewyjaśnione morderstwa. Choć autor całą linię narracyjną osadza w świecie wyobraźni, nie brakuje tu paraleli do problemów świata współczesnego. To powieść polityczna, portretująca upadek imperium, ukazująca rewolucję, wskutek której naród powstaje na nowo, zwracająca uwagę na rolę religii. Książka przez wielu definiowana jest jako "prorocza", bowiem Pamuk historię tej epidemii zaczął pisać przed wybuchem pandemii koronawirusa. Żartobliwie wspomniał, że konsekwencją tego zbiegu okoliczności są często pojawiające się pytania o to, jakiej katastrofy możemy spodziewać się w przyszłości.

Jak zauważył Nogaś, w Nocach zarazy, tak jak w poprzednich powieściach autora, pojawiają się odniesienia do wspólnej, polsko-tureckiej historii. Jeden z bohaterów, pracujący na dworze sułtana, Bonkowski Pasza, jest potomkiem polskiego powstańca i w ramach opowiadanej historii reprezentuje nowoczesną medycynę (rozumianą jako zachodnioeuropejski postęp), która jest równocześnie swego rodzaju punktem zapalnym całego konfliktu społeczności wyspy. Warto przy tym wspomnieć, że postać Bonkowskiego nie jest fikcyjna - to zapomniany, urodzony w Stambule, polskiego pochodzenia naukowiec. Pamuk zapytany o to, dlaczego zdecydował się zlokalizować akcję na wyspie, odpowiedział, że zależało mu na tym, by książka badała temat narodowości, była alegorią samego procesu budowania czy też powstawania narodu. Tego typu procesy potrzebują jednak specyficznych warunków, w tym jednego, kluczowego, mianowicie: izolacji. Jako inspirację Pamuk wskazał tu Daniela Defoe i powieść Robinson Crusoe. Sam portret upadania władzy i narodzin kolejnej to jedna z "opowieści o współczesności, które odnajdujemy w historiach przeszłości".

W całej dyskusji nie zabrakło wątków pobocznych. Rozmawialiśmy także o zbliżającym się stuleciu republiki Turcji i odbiorze dzieł Pamuka wśród rodaków. Pisarz opowiadał również o swojej malarskiej przeszłości oraz o wrażeniach po wizycie w Muzeum Narodowym w Poznaniu (sam ufundował w Stambule jedno muzeum - Muzeum Niewinności), podkreślając, że jego uwagę nieustannie zwraca europejskie podejście do kolekcji sztuki w instytucjach, które bardzo często nazywane są mianem narodowych (w przeciwieństwie do muzeów w USA, gdzie nazwy nie są geograficznie zróżnicowane). Nogaś zadał też chyba jedno z najtrudniejszych pytań: "Jaka jest indywidualna forma powieściowa Orhana Pamuka? Czy istnieje?". "W moim dorobku nie ma dwóch podobnych książek, zawsze coś się zmienia. Staram się eksperymentować" - tłumaczył autor, który do pisania książek, podobnie jak do codzienności, podchodzi z perspektywy kolekcjonera dokumentującego szczegóły.

Prof. dr hab. Przemysław Czapliński o Pamuku powiedział, że "to obserwator wpływów zbiorowych emocji na historie, to pisarz powierzający literaturze doniosłą rolę społeczną, to zbieracz rzeczy pomniejszych, to poszukiwacz wyjścia z historii nowoczesnej". Dziś, 29 czerwca, Pamuk odbierze tytuł doktora honoris causa nadany przez Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, a laudację wygłosi właśnie Czapliński. Z kolei o g. 19, w Auli UAM, odbędzie się koncert Ja, Şeküre, do której libretto i muzykę napisał Aleksander Nowak. Opera powstała na podstawie książki Nazywam się Czerwień.

Klaudia Strzyżewska

• spotkanie z Orhanem Pamukiem w ramach Festiwalu Malta
  
• Auditorium Maximum na Wydziale Prawa i Administracji
• 28.06

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2023