Izabella Czartoryska (1745-1835) to najbardziej znana polska magnatka. Nie odebrała starannego wykształcenia, na twarzy miała ślady po ospie (kwestia jej urody jest podejmowana niemalże w każdej notatce na temat jej życiorysu), mimo to, dzięki znacznemu posagowi była w stanie zostać żoną wspaniałego Adama Kazimierza Czartoryskiego. Znamy ją jako kolekcjonerkę dzieł sztuki, która dzięki licznym podróżom po Europie mogła śledzić na bieżąco osiągnięcia oświecenia. To, co przypadło jej do gustu, starała się przemycić do Rzeczpospolitej. Izabeli zawdzięczamy otwarcie pierwszego polskiego muzeum - Świątyni Sybilli w Puławach, w rodzinnym majątku Czartoryskich (w którym znalazła się słynna Dama z Gronostajem Leonarda).

Znana jest z działalności patriotycznej... ale też bardzo burzliwego życia erotycznego. Na liście jej kochanków znajdują się m.in. Stanisław August Poniatowski, Nikołaj Repnin czy książę de Lauzun. Tego wszystkiego dowiemy się z pierwszego lepszego opracowania. Monika Raspen czyni ją postacią wielowymiarową, umieszczając na pieczołowicie zarysowanym tle epoki. Tym samym wpisując się w nurt badań nad upodmiotowieniem kobiet w historii, czyli próbach nadania odpowiedniej wagi herstoriom.

Czartoryska. Historia o marzycielce to debiut Moniki Raspen. Jak autorka zaznaczyła w rozmowie z Barbarą Dorosz dla serwisu Lubimy Czytać, pisząc o kobietach uwikłanych w historie polityczne, oddaje głos "cichym bohaterkom zajmującym się przyziemnymi sprawami i spychanymi na margines wydarzeń. Z drugiej strony - w zależności od potrzeb - obwinianymi o największe nieszczęścia tego świata". Z Izabelą, którą uczyniła bohaterką swojej książki, zna się już od trzydziestu lat. Za młodu pisarka spędzała setki godzin w puławskim kompleksie pałacowym i odwiedzała wszystkie miejsca związana z tą magnacką rodziną. Losami Izabeli zainteresował ją jej wuj. Jej osobista ocena arystokratki zmieniała się z czasem - stopniowo zaczynała dostrzegać w niej nie tylko przerażająco bogatą trzpiotkę, ale też patriotkę walczącą o przetrwanie kultury polskiej pod zaborami, a w końcu kobietę przerażająco nieszczęśliwą, która musiała borykać się ze stratą dzieci oraz niewiernością małżonka.

Jacek Adamiec

• Spotkanie z Moniką Raspen wokół książki Czartoryska. Historia o marzycielce
• 12.07, g. 17
• Biblioteka Raczyńskich, Filia Sztuki, pl. Wolności 19, sala 5
• wstęp wolny

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2024