Otwarte we wrześniu Centrum Szyfrów Enigma nie ma jeszcze własnego egzemplarza najsłynniejszej maszyny szyfrującej, ale - by widzowie mieli możliwość obcowania z oryginałem - przyjęto ambitny plan pokazywania na wystawie różnych okazów maszyny, pochodzących z różnych - polskich i zagranicznych - kolekcji. Do niedawna w CSE prezentowano ciekawy egzemplarz maszyny w wersji cywilnej, produkowanej dla Szwajcarii, wypożyczony z Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu. Od poniedziałku 24 stycznia na ekspozycji znalazł się jeszcze ciekawszy okaz. To polska kopia Enigmy wykonana przez inżynierów Biura Szyfrów i warszawską fabrykę Ava.

Gdy w 1932 roku Polakom udało się złamać zasadę działania Enigmy, zdecydowano się przeciwstawić maszynę - maszynie. Kryptolodzy, którzy Enigmę łamali, Marian Rejewski oraz Jerzy Różycki i Henryk Zygalski, zaprojektowali różne urządzenia wspierające dekryptaż, a więc ułatwiające i przyśpieszające pracę ludzi. Był to m.in. cyklometr oraz bomba kryptologiczna. Okazało się też, że kryptolodzy potrzebują Enigmy, a raczej co najmniej kilku maszyn. Ich zdobycie było już niemożliwe.

W tej sytuacji rekonstrukcji niemieckiej maszyny szyfrującej podjęli się inżynierowie i technicy ze współpracującej z polskim radiowywiadem innowacyjnej fabryki Ava, która produkowała m.in. radiostacje dla Wojska Polskiego. Zakład ten wykonał do 1939 roku około 50 polskich kopii Enigmy. Dwa egzemplarze zostały w lipcu 1939 roku przekazane Anglii i Francji i przewiezione pocztą dyplomatyczną na zachód.

We wrześniu 1939 roku, w obliczu nadciągających wojsk niemieckich, zdecydowano się zniszczyć pozostałe egzemplarze "polskiej Enigmy". Prawdopodobnie tylko dwie maszyny przeniesiono przez granicę polsko-rumuńską. Kryptolodzy z Biura Szyfrów w październiku 1939 roku dotarli do Francji i natychmiast wznowili pracę nad niemieckimi szyframi, zdając sobie sprawę z tego, że po zajęciu Polski Hitler zwróci się na zachód i zaatakuje Francję, a potem Anglię.

W tych warunkach pracownicy fabryki Ava, w oparciu o wskazówki Antoniego Pallutha i Edwarda Fokczyńskiego, zdołali odtworzyć projekt i ponownie zbudować polski "klon" Enigmy. Wykonano zapewne kilka egzemplarzy maszyny. Po zajęciu tzw. Francji Vichy przez III Rzeszę maszynę ukryto, a po zakończeniu wojny odnaleziono i przewieziono do Wielkiej Brytanii.  Znalazła się ona w zbiorach Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie. W 2020 roku stała się własnością Muzeum Historii Polski, które obecnie jest w budowie. Gdy muzeum powstanie, urządzenie trafi na jego ekspozycję stałą, ale na razie ten cenny eksponat możemy oglądać w Centrum Szyfrów w Poznaniu. Dla zwiedzających CSE wyzwaniem będzie odnalezienie różnic i udoskonaleń, które zastosowali polscy inżynierowie odtwarzający Enigmę.

Enigma z Londynu była w listopadzie pokazywana w warszawskiej Galerii Kordegarda na wystawie Enigma. Zagadka rozwiązana. W Poznaniu "polską Enigmę" będzie można oglądać od 24 stycznia do 4 lipca.

Szymon Mazur

• Ekspozycja CSE: polska kopia niemieckiej Enigmy
• 24.01-4.07, wt. - pt.: 9-18 (ostatnie wejście o godz. 17), sob. - niedz.: 10-19 (ostatnie wejście o godz. 18)
• Centrum Szyfrów Enigma
• bilety: 15 i 20 zł
  

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2022