W październiku 1919 roku, podczas wizyty w Poznaniu, Józef Piłsudski powiedział do Wielkopolan: "Stanęliście wobec wroga tak przemocnego, tak silnie zorganizowanego, że zdawało się, iż w tej walce wytrzymać niepodobna. Rzucone wam wyzwanie przyjęliście i w tej dziedzinie macie za sobą dorobek tak wspaniały, że Polska cała przed wami się korzy". Zapraszam na krótki spacer śladami powstania wielkopolskiego w Poznaniu.

W 1848 r. powstała pierwsza linia kolejowa, która połączyła Poznań ze Stargardem Szczecińskim i dalej - przez Szczecin - z Berlinem. Wizyty panującej rodziny cesarskiej wymagały specjalnego ceremoniału powitalnego, dlatego z okazji przyjazdu Wilhelma II wybudowano reprezentacyjny Cesarski Pawilon Dworcowy (obecny Dworzec Letni). Tu rozpoczynamy naszą wycieczkę.

Przyjazd Paderewskiego

Miejsce to odegrało ważną rolę w historii Poznania i Polski - 26 grudnia 1918 r. pociągiem z Gdańska przyjechał Ignacy Paderewski, wybitny kompozytor i pianista, późniejszy premier i minister spraw zagranicznych. Przyjazd Paderewskiego stał się przysłowiową iskrą, która przyczyniła się do wybuchu powstania wielkopolskiego.

Po ceremonii powitania goście, w towarzystwie rzeszy poznaniaków, ruszyli w kierunku Bazaru. Poznań udekorowany był polskimi i alianckimi flagami, oświetlony niesionymi przez tłum pochodniami (Niemcy, chcąc utrudnić powitanie, specjalnie wyłączyli prąd w mieście). Niezwykły entuzjazm polskich mieszkańców miasta tak opisał "Kurier Poznański": "Paderewski muzyk, Paderewski filantrop, wielkoduszny w akcji ratunkowej mógł zawsze liczyć na przyjęcie jak najgorętsze. Ale tym razem był on dla nas czymś więcej jeszcze. Z wyciągniętymi ramionami witał go lud jako wyraziciela idei zjednoczonej, niepodległej Polski".

W odpowiedzi Niemcy zorganizowali kontrmanifestację i wymarsz do centrum żołnierzy, którzy zrywali flagi. Sytuacja w Poznaniu wymknęła się spod kontroli. 27 grudnia padł pierwszy strzał - niedaleko Prezydium Policji został ranny i dwie godziny później zmarł w szpitalu Franciszek Ratajczak. Mieszkańcy Poznania i regionu chwycili za broń, by zrzucić - trwające od drugiego rozbioru Polski - jarzmo niewoli pruskiej. Rozpoczęło się powstanie wielkopolskie... i było to powstanie w porę zrobione, powstanie zwycięskie.

Jak co roku w drugi dzień świąt Bożego Narodzenia odbędzie się tradycyjna inscenizacja przyjazdu Ignacego Jana Paderewskiego na Dworzec Letni. Wydarzenie to, które gromadzi licznych poznaniaków, rozpoczyna w Poznaniu obchody rocznicy powstania.

Czytamy pamiątkowe tablice

Paderewski, podobnie jak inni podróżni przybywający do Poznania, jechał w kierunku Bazaru ulicą Dworcową, zostawiając po lewej stronie Kaponierę i most Uniwersytecki, skręcił w ulicę Am Berliner Tor, wiodącą do wzniesionej na przedpolu zburzonej Bramy Berlińskiej tzw. Dzielnicy Cesarskiej i dalej przez Święty Marcin. Powędrujmy tym szlakiem, zatrzymując się w miejscach upamiętniających powstanie:

• przed budynkiem Akademii Muzycznej stoi pomnik Ignacego Paderewskiego
• na wieży Zamku znajduje się tablica ku czci Marszałka Piłsudskiego
• przy ul. Św. Marcin 71 tablica przypomina, że w hotelu Royal mieściło się dowództwo główne powstania
• przy ul. Św. Marcin 75 znajduje się tablica informująca o mieszczącej się tu siedzibie Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej  u zbiegu ulicy Ratajczaka i placu Wolności tablica z krzyżem powstańczym upamiętnia Franciszka Ratajczaka
• tablica umieszczona na płycie placu Wolności przypomina, że 29 stycznia powstańcy wielkopolscy składali tu uroczystą przysięgę
• tablica na Muzeum Narodowym upamiętnia dowódców powstania wielkopolskiego: Stanisława Taczaka i Józefa Dowbor-Muśnickiego  na hotelu Bazar wmurowano tablicę ku czci Ignacego Jana Paderewskiego
• przy ulicy Paderewskiego znajduje się pomnik 15. Pułku Ułanów Poznańskich - pierwszej jednostki kawalerii powstania wielkopolskiego

Muzeum utrwala pamięć

Na zakończenie naszej wycieczki odwiedzimy znajdujące się na Starym Rynku Muzeum Powstania Wielkopolskiego 1918-1919, będące oddziałem Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości. Na stałą wystawę składają się m.in. fotografie, dokumenty, pamiątki po powstańcach, mundury, broń i wyposażenie, sztandary, mapy i plansze ukazujące miejsca i szczegóły walk powstańców, a także liczne materiały dźwiękowe i filmowe. Interesująco zaaranżowana ekspozycja przedstawia drogę do powstania wielkopolskiego: poczynając od powstań kościuszkowskiego i wielkopolskiego z 1806 roku, przez powstanie listopadowe i styczniowe oraz pracę organiczną zwaną "najdłuższą wojną nowoczesnej Europy", aż po wojnę światową i organizowanie polskich struktur cywilnych i wojskowych, Polski Sejm Dzielnicowy, a także codzienność frontową powstania, traktat pokojowy w Wersalu i budowanie Rzeczpospolitej Polskiej.

Witold Gostyński

Obchody 98. rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego

• 26.12 g. 16, Dworzec Letni, inscenizacja wjazdu do Poznania Ignacego Jana Paderewskiego
• 27.12
• g. 10-18, Muzeum Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 - Odział WMN, Stary Rynek 3 (Odwach) - wstęp bezpłatny
• g. 17-17.30, przed Odwachem, inscenizacja walk powstańczych
• g. 19, plac Wolności, II Bieg Powstania Wielkopolskiego
• cały dzień, plac Wolności, wystawa Powstanie wielkopolskie 1918-1919. Droga Wielkopolan do niepodległości