W 1873 roku po ukończeniu szkoły średniej w Śremie 19-letni wówczas Heliodor rozpoczął studia lekarskie we Wrocławiu. Cztery lata później uzyskał dyplom lekarza medycyny i chirurgii, a także obronił pracę doktorską. W 1900 roku, zaledwie trzynaście lat po zakończeniu studiów, otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wkrótce tytuł profesora przyznały mu władze niemieckie, co w przypadku zadeklarowanego polskiego patrioty nie było wcale takie oczywiste.

W 1878 roku po odbyciu praktyk w Dreźnie Święcicki zamieszkał w Poznaniu. Bardzo szybko zdobył uznanie miejscowych elit polskich. Sprzyjały temu nie tylko sukcesy zawodowe, ale także działalność charytatywna i zaangażowanie w życie kulturalne Poznania. Święcicki w harmonijny sposób łączył aktywność naukową z praktyką lekarską, pasją konstruktorską (zaprojektował m.in. aparat do znieczulania kobiet w czasie porodu) i pozytywistyczną pracą u podstaw. Realizując tę ostatnią ideę, powołał fundację Nauka i Praca, której celem statutowym, poza wspieraniem materialnym naukowców i ich rodzin, było udzielanie finansowej pomocy uczącej się i studiującej młodzieży. W testamencie przekazał część swojego majątku fundacji.

W 1915 roku Święcicki został wybrany na prezesa Towarzystwa Przyjaciół Nauk, gdzie rozpoczął forsowanie idei utworzenia uniwersytetu w Poznaniu. Stanął na czele Komisji Organizacyjnej Uniwersytetu Polskiego w Poznaniu, a 7 maja 1919 roku po ukonstytuowaniu się uczelni przywdział togę rektorską. Kierowana przez niego Wszechnica Piastowska, bo taką nazwę nosił początkowo poznański uniwersytet, odgrywała wyjątkową rolę nie tylko w życiu Poznania, ale i całej zachodniej Polski. Kształtowała elity i była ważnym ośrodkiem naukowym, a poprzez aktywne zaangażowanie w życie społeczne miasta i regionu stała się bastionem kultury polskiej na zachodnich kresach odrodzonej Rzeczypospolitej.

Z okazji setnej rocznicy utworzenia Wszechnicy Piastowskiej, później Uniwersytetu Poznańskiego, a dzisiaj Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, CYRYL publikuje drugą część spuścizny po rektorze Święcickim ze zbiorów PAN Archiwum w Warszawie Oddział w Poznaniu. To prawie 500 skanów! Zdecydowaną część tych materiałów stanowi dokumentacja dotycząca starań i zabiegów o utworzenie fundacji Nauka i Praca. Jej powstanie stało się swego rodzaju obsesją rektora dążącego do jak najlepszego spożytkowania swego majątku na rzecz polskiej nauki i kultury.

Od 2010 roku Heliodor Święcicki odpoczywa na ławeczce przed Collegium Minus i chyba może być zadowolony - z owoców jego pracy Poznań i jego mieszkańcy korzystają do dziś.

Paweł Michalak

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2019