Stażewski był artystą nieustannie poszukującym, wątpiącym, obserwującym. Dziś uznawany za patrona polskiej awangardy, uprawiał przede wszystkim malarstwo i formy pochodne (reliefy, multiple, kolaże), działał także w obszarze form przestrzennych. Wystawa Henryk Stażewski. Reliefy 1960-1970 jest zbiorem 32 reliefów pochodzących z prywatnych polskich kolekcji. To zaledwie jeden z wielu elementów układanki odzwierciedlającej całość artystycznej działalności Stażewskiego.

Artysta od początku twórczości związany był ze środowiskiem awangardowym. Działał w wielu awangardowych grupach, na początku w Ekspresjonistach Polskich (grupy przemianowanej na Formistów), był też członkiem i założycielem grupy Blok (Blok Kubistów, Konstruktywistów i Suprematystów) i ugrupowań kontynuujących założenia programowe Bloku, mianowicie Praesens i grupy "a.r" (artyści rewolucyjni, awangarda rzeczywista). To ostatnie ugrupowanie jest szczególnie istotne dla dziejów polskiego wystawiennictwa, bowiem to Stażewski wraz ze współzałożycielami "a.r", czyli Katarzyną Kobro i Władysławem Strzemińskim, byli twórcami Międzynarodowej Kolekcji Sztuki Nowoczesnej, która stała się fundamentem późniejszego Muzeum Sztuki w Łodzi.

Stażewski inspirował się kubizmem, neoplastycyzmem i konstruktywizmem. Czerpał między innymi z teorii unistycznej, stworzonej przez Władysława Strzemińskiego w latach 30. XX wieku, która skupiała się na eksploracji płaskości powierzchni i granic obrazu. Artysta badał relacje pomiędzy figurami i tłem, w twórczości malarskiej przez pewien czas wykorzystywał barwy podstawowe (czerwony, żółty i niebieski) oraz "niekolory" (czarny, szary, biały) wzorem przedstawicieli neoplastycyzmu. Można jednak w twórczości Stażewskiego doszukać się zaskakujących, odbiegających od abstrakcji geometrycznej kompozycji. W latach 30. i 50. artysta malował figuratywnie - martwe natury, pejzaże i portrety. Te ostatnie często skupione były wokół posągowych aktów kobiecych, z jednej strony stylistyką nawiązujących do malarstwa socrealistycznego, z drugiej zaś odwołujących się do mitologii i antyku.

Jak pisze Andrzej Szczepaniak, kurator wystawy: "Lata 60. w twórczości Henryka Stażewskiego to okres, kiedy malarstwo ustępuje miejsca formom reliefowym. Był on logiczną ewolucją poszukiwań artysty od podziału płaszczyzny i ruchu w obrazie do struktur przestrzennych. Za element porządkujący i jednocześnie kształtujący prace trzeciego wymiaru obrał sobie powtarzającą formę geometryczną. Często jest to forma beczkowata, powstała z nałożenia prostokąta i owalu, czasem czworobocznego asteroidu, koła lub owalu. Jednak nie ona sama jest w reliefach najważniejsza, ale jej przypadkowe usytuowanie, warianty relacji prowokujące względny ruch, jej format, efektu rzucanego cienia i użycie koloru."

Geometria, którą Stażewski wykorzystuje w kompozycjach reliefowych, pozwala nie tylko na porządkowanie przestrzeni w ramach obrazu, ale umożliwia także tworzenie form neutralnych, anonimowych, a więc najprostszych, będących najbliżej sztuki. Artysta nie dąży do harmonii ani ideału, jego celem jest raczej redukcja hierarchii, stworzenie kompozycji jednolitej i monotonnej, którą paradoksalnie osiąga przez wielowarstwowość. W poszukiwaniu reliefowych form Stażewski tworzy prace monochromatyczne (m.in. reliefy białe), wykorzystuje różne materiały, takie jak metal, podkreślając rolę światła w odbiorze poszczególnych kompozycji, wreszcie wraca do koloru, balansując pomiędzy barwami zimnymi a ciepłymi, jasnymi i ciemnymi.

Okres reliefowy w twórczości artysty to kolejny etap eksploracji prostoty form, geometrycznego porządku, neutralnego układu rozumianego jako uniwersalny punkt wyjścia do dalszych analiz i obserwacji.

Klaudia Strzyżewska

• wystawa Henryk Stażewski. Reliefy 1960-1970
• kurator: Andrzej Szczepaniak
• wernisaż: 9.06, g. 18
• Galeria Sztuki Współczesnej Akademii Lubrańskiego
• czynna do 30.10

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2022