Cofnijmy się w czasie i wyobraźmy sobie krainę będącą linią graniczną pomiędzy "czarną" Afryką a starożytnym Egiptem. Krainę bogatą w naturalne dobra, zamieszkiwaną przed liczną populację, rozpościerającą się na obszarze pomiędzy I a IV kataraktą wielkiej rzeki Nil, będącą świadkiem najazdów, wojen, rozkwitu i upadku własnej cywilizacji. Wyobraźmy sobie, że z biegiem stuleci na terenie tej krainy formują się trzy królestwa, które w VI wieku n.e. decydują się przyjąć chrzest z rąk biskupa Longinusa, przybyłego wraz z misjonarzami z Bizancjum.

Wyobraźmy sobie, że zaledwie kilka dekad później, w wyniku opanowania terytorium Egiptu przez Arabów, królestwa te zmuszone są zerwać jakiekolwiek kontakty z resztą katolickich krajów, popadając w izolację trwającą przez następne 700-900 lat, by następnie potem przejść na islam. Jak nazywa się ta kraina i cóż to za królestwa?

Mowa tu o tytułowej Nubii i o wielkich królestwach chrześcijańskich - Nobadii, Makurii i Alodii, w przypadku których historia właśnie taki napisała scenariusz. Z tymi miejscami los złączył także polskie ekspedycje archeologiczne, rzucając pierwszą z nich ponad 40 lat temu na teren obecnego Sudanu, do Faras. Archeolodzy w ramach akcji ratunkowej mieli ochronić nieodkopane zabytki skazane na zalanie wodami Nilu z powodu budowanej wówczas Wielkiej Tamy w Asuanie.

Zbiory na wystawie "Wielkie królestwa chrześcijańskie w Nubii" zostały wyselekcjonowane tak, by na pierwszym planie umieścić znaleziska odwołujące się do sztuki nubijskiej związanej z kultem chrześcijańskim. Stanowi to ekspozycyjne novum, jako że poświęcone Nubii wystawy stałe w Gdańsku, Poznaniu oraz Warszawie - pod względem tej problematyki - były bardziej ogólne. Zgromadzone na poznańskiej wystawie eksponaty to szereg detali architektonicznych, malowideł i rytów naskalnych, odwołujących się do chrześcijańskiej ikonografii. Poza tym wszelkie inne ozdoby, na które natrafiono podczas względnie nowych prac wykopaliskowych. Stąd w Muzeum Archeologicznym znajdą się m.in. malowidła przywiezione do Polski z Chartumu do konserwacji, będące w kraju dopiero piąty rok. Natomiast to, czego nie udało się wypożyczyć z innych muzeów (w Warszawie i Gdańsku) ze względu na gabaryty i ryzyko uszkodzeń w czasie transportu, zostanie zastąpione kopiami. Tak stanie się w przypadku fresku z wizerunkiem św. Anny lub z wielkoformatowymi fotografiami. Wszystkie te elementy będą umieszczone wśród bardzo bogatej, pięknie zdobionej ceramiki (lampki oliwne, rozmaite naczynia), wydobytej z nubijskiego piasku. Nie zabraknie też drobniejszych przedmiotów - butli pielgrzymich, amfor, krzyży metalowych i ceramicznych oraz fragmentów kraty okiennej z nubijskiego kościoła.

Do najciekawszych elementów wystawy będzie się zaliczać wykonana w skali, precyzyjna makieta kościoła pod wezwaniem archanioła Rafaela, zwanego Rafaelionem. Budynek odkopano przed 12 laty na stanowisku w Banganarti, w którym odkryto również ponad tysiąc inskrypcji oraz sporą liczbę malowideł. A to tylko jedna z wielu prezentowanych zabytkowych sakralnych konstrukcji. Uwagę tych, którzy zdecydują się wybrać do Muzeum Archeologicznego, z pewnością przykuje też makieta fragmentu stanowiska archeologicznego, zawierająca odkopany grób oraz malowidło przedstawiające Matkę Boską Orantkę, odkryte właśnie na jednej ze ścian Rafaelionu.

Równie ważna co eksponaty będzie też ich aranżacja oraz stworzona na potrzeby wystawy oprawa audio-wizualna. Złożą się na nią multimedialne pokazy zdjęć stanowisk archeologicznych, dając pojęcie o ich rozplanowaniu, wyglądzie i wielkości, światłocień, użyty do spotęgowania atmosfery ekspozycji, oraz sącząca się z głośników muzyka etniczna prosto z Sudanu. O wszystko to zatroszczyła się kuratorka wystawy i doświadczona badaczka stanowisk w Starej Dongoli i Banganarti, dr Dobiesława Bagińska.

Obfitująca w liczne atrakcje wystawa "Wielkie Królestwa Chrześcijańskie w Nubii" ma potencjał, by zadziwić mieszanką bizantyjskiej konwencji malarskiej i wschodniego stylu, rozwiniętego przez nubijskich artystów sprzed wieków do poziomu mistrzostwa. Z pewnością warto zobaczyć efekt ich zamiłowania do skrupulatnego przedstawiania na wielką skalę wszystkich najważniejszych scen oraz postaci związanych z Nowym i Starym Testamentem, które w naszej ikonografii nie są znane. Tymczasem na terenie Sudanu trwają dalsze badania archeologiczne. Tym razem w związku z budową tamy w Kadżbar - kolejnej na Nilu.

Jerzy Gołębiewski

• "Wielkie chrześcijańskie królestwa w Nubii"
• Muzeum Archeologiczne
• wystawa czynna codziennie (z wyjątkiem poniedziałków) do 30.11
• bilety: 4/8 zł