O tym, że dojrzeliśmy do tego, aby mówić o sytuacji osób nieheteronormatywnych w czasach Zagłady, świadczy nie tylko zaangażowanie osób walczących o przywrócenie ich pamięci, lecz także społeczny odbiór publikacji badających zagadnienie. Oni... to bowiem pozycja, która oprócz nominacji do Nagrody Literackiej "Nike" 2022 uzyskała też prestiżową Nagrodę Nike Czytelników. Dzięki temu narracja na temat "różowych trójkątów" ma szansę zostać oddarta z przekłamań, uproszczeń czy stereotypów. Mówienie o przywróceniu sprawiedliwości po tylu dekadach kłamstw wydaje się bowiem nadużyciem.

Ostrowska prowadzi swoje śledztwo z reporterską drobiazgowością, czerpiąc informacje z wielu zróżnicowanych źródeł, m.in. z opowieści świadków lub samych pokrzywdzonych, tekstów publicystycznych oraz dokumentów - policyjnych, wojskowych czy urzędowych. Losom homoseksualistów (i innych osób nieheteronormatywnych) przygląda się z perspektywy socjolożki i historyczki, za punkt wyjścia obierając konsekwencje wprowadzania przez nazistowskiego prawodawcę przepisu penalizującego "uprawianie nierządu". To właśnie on zapewniał prawne uzasadnienie prześladowań mniejszości seksualnych, czyli praktyki wpisanej w tworzenie homogenicznego, idealnego społeczeństwa niemieckiego.

Choć znaczna część książki koncentruje się wokół wydarzeń II wojny światowej, autorka ukazuje również życie codzienne homoseksualistów w społeczeństwie niemieckim w latach poprzedzających jej wybuch. To natomiast związane było z postępującą alienacją, ograniczaniem praw osobistych i innymi formami wykluczenia. Badania autorki dotyczą także dekad następujących po wojnie - zwraca uwagę m.in. na to, w jaki sposób stereotypy dotyczące homoseksualistów utrwalały ich wizerunek jako przestępców seksualnych wykorzystujących współwięźniów. Praca Ostrowskiej to zatem próba przywrócenia - a może dopiero nadania - miana pokrzywdzonych tym, na temat których przez lata najwygodniej było milczeć. Albo kłamać.

Joanna Ostrowska (ur. 1983) jest krytyczką filmową, historyczką oraz dramaturżką. Związana na stałe z "Krytyką Polityczną", publikowała również na lamach "Dwutygodnika", "Polityki", "Kina" czy "Czasu Kultury". Tematykę przemocy seksualnej, inności i jej stygmatyzacji podczas największego konfliktu w dziejach ludzkości eksplorowała m.in. w książkach Przemilczane. Seksualna praca przymusowa w czasie II wojny światowej (2018) oraz "Mój Führerze!". Ofiary przymusowej sterylizacji na Dolnym Śląsku w latach 1934-44 (2019). Zanim została laureatką Nagrody Nike Czytelników 2022, otrzymała nagrodę Orfeo Iris 2021 ILGCN za wkład w badania historii osób nieheteronormatywnych, jej Przemilczane natomiast zostały Genderową Książką Roku 2018 według Polskiego Towarzystwa Genderowego.

Jacek Adamiec

• Spotkanie z Joanną Ostrowska wokół książki Oni. Homoseksualiści w czasie II wojny światowej
• Winiarnia "Pod Czarnym Kotem"
• 17.11, g. 20
• wstęp wolny

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2022