Można chyba zaryzykować twierdzenie, że ów wielki historyk rodem z Jeżyc jest dziś daleko bardziej rozpoznawalny w szerokim świecie niźli w swym rodzinnym mieście, w którym przyszło mu spędzić szczęśliwe dzieciństwo i młodość. Ernst Hartwig Kantorowicz urodził się 3 maja 1895 roku w zamożnej żydowskiej rodzinie, od lat prowadzącej w Poznaniu doskonale prosperujące przedsiębiorstwo zajmujące się produkcją popularnych likierów i wódek. Wraz z ojcem Józefem (synem założyciela fabryki) i matką Klarą przyszły adept muzy Klio mieszkał w wygodnej kamienicy przy Hohenzollernstrasse (ob. ul. Mickiewicza). Kantorowiczowie, podobnie jak większość dobrze sytuowanych i doskonale zasymilowanych na niemieckim gruncie poznańskich Żydów, przywiązywali wielką wagę do edukacji swego potomstwa. Toteż w 1904 roku posłali małego Ernsta do Gimnazjum im. Augusty Wiktorii (ob. I LO im. K. Marcinkowskiego), w którym przyszło mu spędzić dziewięć długich i chyba nie najlżejszych lat. Wyśrubowany poziom sprawił bowiem, że przyszły luminarz musiał powtarzać klasę, najczęstszą zaś otrzymywaną przezeń oceną był dostateczny, co skądinąd znalazło przełożenie na wygląd świadectwa maturalnego uzyskanego w 1913 roku.

Po ukończeniu gimnazjum młody Kantorowicz został wysłany przez ojca do Hamburga, gdzie miał zdobyć wielce pożądany kupiecki fach. Ostateczny kres owych planów przyniósł wybuch I wojny światowej. Gorący niemiecki patriota, jakim był wówczas 19-letni Ernst, 8 sierpnia 1914 roku na ochotnika zaciągnął się do wojska. Służył zarówno na froncie zachodnim (Moza, Verdun), jak i wschodnim (zachodnia Ukraina, Turcja). Wojenna klęska Niemiec stanowiła z pewnością spory cios dla młodego i wielokrotnie odznaczanego podoficera, który pod koniec 1918 roku wyruszył nawet do rodzinnego Poznania, aby walczyć z powstaniem wielkopolskim. Zbyt wiele o tym epizodzie z życia Kantorowicza niestety nie wiemy, wiosną zaś 1919 roku widzimy go już w Berlinie, gdzie uczestniczy w kampanii przeciwko komunistycznemu powstaniu Spartakusa i później w Monachium, w którym tłumił miejscową Republikę Radziecką.

Wkrótce wojaczka przestała go jednak pociągać, co wynikało wprost z rozpoczęcia studiów filozoficznych na uniwersytecie w Heidelbergu, gdzie trafił pod skrzydła charyzmatycznego filozofa i poety Stefana George'a. To pod jego wpływem powstało pierwsze wielkie dzieło Ernsta Kantorowicza pt. Fryderyk II (1927), w którym ujawnił swe tęsknoty za bohaterską przeszłością Niemiec, pojmowaną wszakże nie w duchu nacjonalistycznym, czy też "volkistowskim", a raczej w związku z cywilizacją antyczną i śródziemnomorską. Monografia szybko osiągnęła status bestsellera, doczekała się licznych wznowień i tłumaczeń, stając się z czasem i wbrew woli jej autora jedną z książek, po którą chętnie sięgali idący do władzy i rojący swoje wielkoniemieckie plany naziści. Nie uchroniło to bynajmniej "chłopca z Poznania", jak w środowisku naukowym nazywano samego Kantorowicza (w analogii do Kantorowiczowego puer Apuliae, "chłopiec z Apulii", w odniesieniu do Fryderyka II), który jedynie dzięki amerykańskiej wizie mógł tuż po "nocy kryształowej" wyjechać do USA. Za oceanem odnalazł spokój i zawodową stabilizację. To tutaj opublikował m.in. fundamentalne Dwa ciała króla. Do Niemiec już nigdy nie wrócił. Zmarł 9 września 1963 roku.

Piotr Grzelczak

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2018