Powstanie Warty Poznań było jednym ze sposobów walki z germanizacją. Słynne zdanie: "Wiara, musimy założyć polski klub piłkarski", rzucone przez Stefana Malinowskiego, było manifestem, otwartym wypowiedzeniem posłuszeństwa pruskim urzędnikom. Klub powstał oficjalnie 15 czerwca 1912 roku. Zaledwie cztery miesiące później doszło do wykluczenia z Normanii Poznań piłkarza Mariana Sroki za używanie języka polskiego w czasie meczu. Odtąd wielu Polaków zaczęło odchodzić z niemieckich klubów i zasilać szeregi Warty. W 1913 roku obok sekcji piłkarskiej powstała tenisowa, a rok później lekkoatletyczna.

I wojna światowa z oczywistych przyczyn zahamowała rozwój klubu. Wielu zawodników i działaczy trafiło na front. Sporo już stamtąd nie wróciło. Jednak wbrew pozorom okres ten przyczynił się do zacieśnienia więzów i położył podwaliny pod formowanie się społeczności klubowej. W latach 1915-1918 ukazywała się nieregularnie gazetka służąca jako platforma kontaktu rozrzuconych po świecie Warciarzy. Informowano w niej o bieżących sprawach, wynikach rozgrywek, a nawet o ślubach członków klubu. W 1918 roku przedstawiciele Warty nawiązali współpracę z Polską Organizacją Wojskową (POW), a dla wielu zawodników koniec Wielkiej Wojny był początkiem walki dużo ważniejszej - o niepodległość w powstaniu wielopolskim i jej utrzymanie w wojnie polsko-bolszewickiej.

Mimo niesprzyjających wiatrów historii korzenie klubu okazały się już na tyle wrośnięte w miejską tkankę Poznania, że okres dwudziestolecia międzywojennego był dla niego czasem niewiarygodnego rozwoju. W latach 20. XX wieku niemal co roku powstawała kolejna sekcja sportowa: w 1923 roku - hokeja na trawie, w 1924 - bokserska, z której wywodzili się dominatorzy klubowych mistrzostw Polski przez okres całego międzywojnia. Później narodziły się jeszcze sekcje: koszykówki, kolarska, pływacka oraz hokeja na lodzie.

W 1929 roku piłkarze Warty zdobyli pierwszy w historii tytuł mistrza Polski. Klub był w rozkwicie, a jego popularność rosła nie tylko na poznańskim podwórku, ale również na arenie krajowej, o czym może świadczyć zwycięstwo w konkursie "Przeglądu Sportowego" na najpopularniejszy klub piłkarski w Polsce. W tym samym roku liczba aktywnych członków Warty przekroczyła 1000 osób, a wiele sekcji mogło pochwalić się większą liczbą stowarzyszonych niż niektóre ówczesne kluby łączną liczbą wszystkich zrzeszonych. Warciarze stają się coraz bardziej widoczni nie tylko na trybunach klubowego stadionu przy ul. Rolnej, ale również w społecznej strukturze miasta. Wielu z nich rekrutowało się z szeregów mieszczańskiej klasy średniej - handlowców, rzemieślników czy też urzędników. Charakterystyczna była idea wzajemnego wspierania się członków klubu w duchu hasła "Warciarz popiera Warciarza". W imię tej zasady zachęcano, aby Zieloni sprzęt fotograficzny kupowali w Camerze, słynnym sklepie braci Sługockich przy ul. Ratajczaka, garderobę męską u Waleriana Kawieckiego przy ul. Marszałka Focha 87, a ser, masło i jaja u Stróżyka przy ul. Wodnej 15.

II wojna światowa zatrzymała rozwój klubu, ale nawet w tak ekstremalnych warunkach jego tradycje były żywe. Dość wspomnieć o udziale drużyny Wildy (składającej się z piłkarzy Warty) w nielegalnych, konspiracyjnych rozgrywkach o mistrzostwo Poznania czy też o podtrzymywaniu klubowej tożsamości przez zawodników przebywających w niemieckich obozach, jak np. w Oflagu II C Woldenberg, gdzie organizowano rozgrywki bokserskie, w których część uczestników startowała w barwach Warty.

Mimo tragedii II wojny światowej i hekatomby wielu przedwojennych członków klubowi udało się przetrwać długie sześć lat hitlerowskiej niewoli, a z jego reaktywacją nie czekano nawet do oficjalnego zakończenia walk, gdyż ogłoszono ją już 18 marca 1945 roku. Zwieńczeniem koszmarnego czasu okupacji był udział i zajęcie przez warciarzy II miejsca w piłkarskim turnieju wielkanocnym (1-2 kwietnia 1945 roku), będącym symbolicznym zakończeniem przerwanych mistrzostw Poznania z 1941 roku.

W 1947 roku piłkarze Warty zdobyli swój drugi, i póki co ostatni, tytuł mistrzów Polski, zamykając ten etap w historii klubu. Nadchodzące lata stalinizmu wymusiły całą serię zmian administracyjno-formalnych, a Wartę podporządkowano strukturom sportowym działającym przy Zakładach HCP. Zmieniały się też nazwy klubu funkcjonującego najpierw jako Związkowy Pocztowy Klub Sportowy Związkowiec, a od 1950 roku, po fuzji z przedwojennym KS HCP Poznań, aż do odwilży 1956 roku, jako KS Stal Poznań. 29 grudnia 1956 roku powrócono do historycznej nazwy KS Warta. W ten sposób Zieloni wzbogacili się o kilka bardzo dobrze rozwiniętych sekcji dawnego KS HCP, takich jak: gimnastyczna, kajakarska, łucznicza czy szermierki. W kolejnych latach sekcje bokserka i piłkarska, wiodące przecież prym w międzywojniu, zaczęły tracić na znaczeniu. Nie oznaczało to jednak, że klub przestał się liczyć na krajowych i międzynarodowych arenach zmagań. Wręcz przeciwnie - kajakarze, pływacy, gimnastycy czy szpadziści zapewniali stały dopływ medali mistrzostw Polski i imprez międzynarodowych, w tym również tych najważniejszych - medali olimpijskich.

Przemiany ustrojowe po 1989 roku i wyłączenie ze struktur Zakładów HCP doprowadziły, tak jak w wielu podobnych przypadkach, do zapaści i rozwiązania znacznej części sekcji. Abstrahując jednak od trudów przystosowania się do realiów kapitalizmu, przez ponad 100 lat istnienia klubu funkcjonowało w nim ponad 20 sekcji sportowych, reprezentowanych przez wielu wybitnych zawodników. W CYRYLU odświeżamy pamięć o nich w kolekcji niemal pół tysiąca fotografii ze zbiorów Archiwum KS Warta, dokumentujących imponującą działalność jednego z najbardziej utytułowanych klubów w Polsce.

Paweł Michalak

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2025