Schyłek lata to wyjątkowo dobra pora na śledzenie złocistych, kameralnych kadrów Boga fortepianu Itala Tala. Filmu, który opowiadając historię o muzycznym geniuszu, odkrywa też skomplikowaną relację rodzinną, zwłaszcza z perspektywy matczynej. To właśnie Arat, sama nie spełniwszy pokładanych w niej nadziei, stawia sobie za cel, że zostanie matką geniusza. Gdy jej syn rodzi się głuchoniemy, kobieta dokonuje podmiany noworodków. Dzieciństwo zdrowego "syna" od tej pory naznaczone będzie presją i wielogodzinnymi ćwiczeniami. Wszystko po to, by spełnić oczekiwania matki, dziadka, świata wyczekującego kolejnego geniusza - może dorasta kolejny młody Mozart?

Bóg fortepianu początkowo miał być krótkometrażowym filmem dyplomowym, z czasem Tal nabrał jednak odwagi, a także rozwinął swój warsztat na tyle, by dopisać do scenariusza nowe sceny. Tym scenariuszem udało mu się zresztą oczarować izraelską aktorkę telewizyjną Naamę Preis do tego stopnia, że bez wahania zgodziła się na zagranie głównej roli. - Nie  trzeba było jej do niczego przekonywać. Po prostu zachwyciła się scenariuszem. Gdy przyszła na przesłuchanie - bo tę rolę testowałem z kilkoma aktorkami - to po nim nie miałem żadnych wątpliwości. Była dokładnie tą osobą, której szukałem - wspomina reżyser. Pokaz filmu odbędzie się 6 września, o g. 18 w Domu Bretanii, w ramach programu Codzienne życie w Izraelu. 

Droga w góry

Włoska artystka Micol Roubini przywiezie ze sobą pełnometrażowy dokument Droga w góry - zapis śledztwa, które rzuciło wiele światła na jej korzenie i wojenną, rodzinną tajemnicę ściśle związaną z pewnym miasteczkiem na styku Polski i Ukrainy. Dziadek autorki aż do śmierci nie wyznał prawdy o swoim pochodzeniu, dopiero jego rzeczy nakierowały wnuczkę na właściwy trop. Urodził się w Jamnem, skąd uciekł jeszcze jako dziecko, gdy cała jego żydowska rodzina została zamordowana. Do Włoch wyemigrował długo po wojnie i przez resztę życia serwował wnukom opowieści bez żadnych szczegółów, zupełnie jakby jego prawdziwe "ja" rozpłynęło się w powietrzu. Roubini, szukając jakichkolwiek informacji na temat dziadka, musiała przekopać się przez archiwalne dokumenty, co poskutkowało nocną, tytułową drogą w góry - do przygranicznej polsko-ukraińskiej wioski. Współcześni mieszkańcy Jamnego, nawet ci pamiętający dawne czasy, nie mieli jednak dla niej zbyt wielu wskazówek. Rejon, w którym niemal każda rodzina została okaleczona przez wojnę, był zamknięty na własną historię - nie z powodu  ignorancji, ale zbiorowej traumy. Reżyserka miała tylko jedno zdjęcie, które mogło stanowić drogowskaz. Jeden obraz utrwalony w 1919 roku - trzypoziomowy drewniany budynek z lasem sosnowym w tle. Czy udało jej się odnaleźć ślady dawnego domu dziadka? Przekonamy się już 27 sierpnia w Pawilonie na pokazie filmu połączonym ze spotkaniem z twórczynią. Wydarzenie odbędzie się w ramach programu Film eksperymentalny.       

Trudne relacje z Richardem Wagnerem

Nie trzeba być melomanem, by dobrze kojarzyć postać Richarda Wagnera, który umościł się w historycznych annałach z dwóch co najmniej powodów. Pierwszy z nich to jego monumentalny dramat Pierścień Nibelunga (to stamtąd pochodzi słynny Cwał Walkirii), który nadal pochłania widzów jak najbardziej wciągający serial z Netflixa. Drugim, dużo mniej chlubnym powodem popularności Wagnera jest nieustanna pamięć o paskudnym charakterze kompozytora, o rasizmie i antysemityzmie, który w wielu kręgach zupełnie przekreśla jego wybitne, kompozytorskie dokonania. Wagner, poza chwytliwymi melodiami, pisał także jadowite eseje, jak na przykład słynny antyżydowski pamflet Żydowstwo w muzyce. Po śmierci Wagnera, jego obrzydliwą misję "odżydzania" (określenie zapożyczone z pamfletu) niemieckiej muzyki przejęła żona, Cosma, która przez lata sprawowała pieczę nad Festiwalami Wagnerowskimi i nie dopuszczała, by w obsadzie muzycznej pojawił się jakikolwiek "element orientalny".

Łatwo zatem zrozumieć, że echa wagnerowskich przekonań nadal ciążą na odbiorze jego sztuki, a na żydowskich twórcach - ciążą nawet podwójnie. Przekonał się o tym dyrygent Daniel Barenboim, który włączył kompozycje Wagnera do swoich koncertów, co skutkowało bezlitosną reakcją widowni i okrzykami "faszysta!". Inny żydowski twórca, Barrie Kosky, zmierzył się ze Śpiewakami Norymberskimi (ulubioną operą Hitlera) w zupełnie przekorny sposób - umieszczając głównych bohaterów w sali sądowej, w której toczyły się procesy norymberskie. Zatem przeszczepianie Wagnera do nowych kontekstów może być dobrym sposobem na oswajanie tej wybitnej, a jednocześnie nieco odrażającej legendy muzycznej. Organizatorzy Przeglądu zadecydowali, by całą historię Wagnera przedstawić... całkowicie z perspektywy otaczających go Żydów. Dokument Żydzi Wagnera zostanie wyemitowany 28 sierpnia o godz. 18 w Pawilonie, w ramach programu dźwięki muzyki.

Żydowscy powstańcy

Spotkanie z Michałem Wójcikiem, autorem książki Zemsta. Zapomniane powstania w obozach zagłady, może wywrócić do góry nogami stereotyp żydowskich więźniów gett,  obozów koncentracyjnych i obozów zagłady, jaki pokutuje w naszej pamięci. Wcale nie byli bierni i podporządkowani, często prowadzili działalność konspiracyjną i, pomimo dramatycznego braku broni, walkę zbrojną z Niemcami. Najbardziej znane zrywy żydowskich społeczności to powstania w getcie warszawskim i białostockim, ale żydowscy konspiratorzy chwycili za broń także w gettach częstochowskim i będzińsko-sosnowieckim oraz w obozie w Treblince.

Autor Zemsty w rozmowie dla Kultura.poznan.pl zaznaczał: "Jeśli otworzymy podręczniki, polska historia od końca XVIII wieku, przez wiek XIX, po XX jest slalomem między powstaniami, insurekcjami i walką narodowowyzwoleńczą. (...) To wszystko skąpane w romantyzmie, usankcjonowane polskim mesjanizmem - jesteśmy wybrańcami Boga. Tymczasem z Żydami jest inaczej. Oni, poza nielicznymi wyjątkami, o wolną Polskę się nie starają. Im na niej nie zależy. I gdy zaczyna się Zagłada, pojawia się mit, na który wszyscy czekali: Polacy, jak to mają w zwyczaju, biją się nadal, a Żydzi to już tylko barany pędzone na rzeź. Kolejny krzepiący dobre samopoczucie Polaków mit. (...) Efekt jest taki, że to kłamstwo, ta nacjonalistyczna toksyna XX i XXI wieku, przedostaje się teraz do polityki historycznej i na tym budowana jest obecnie polska pamięć". Spotkanie i dyskusja z Michałem Wójcikiem, jako wydarzenie towarzyszące tegorocznemu Przeglądowi, odbędzie się 3 września o g. 18 w Atelier Łazęga Poznańska.

Izabela Zagdan

• V Przegląd Filmów o Tematyce Żydowskiej
• Pawilon, Dom Bretanii, Atelier Łazęga Poznańska
• 27.08-12.09
• pełny program dostępny tutaj

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2021