Ta publikacja w znakomity sposób wychodzi poza obszar ageizmu - zarówno dyskryminacji negatywnej jak i tej, określonej w 1990 roku w badaniach Palmore'a jako "pozytywnej", a niosącej ze sobą jeszcze więcej uproszczeń i skryptów mentalnych (np. gdybyś nie był w tym wieku nie zainteresowałbym się tobą poznawczo).  W pisaniu Romaniuk nie ma tej dobrotliwości, sztucznej łagodności w opowiadaniu historii bohaterów, którzy z racji osiągniętego wieku należą do pokolenia senioralnego. Autorce udało się wyjść poza zestaw schematów i tropów, które dominują w dokumentalistyce dotyczącej osób starszych.

Narodowy Instytut do Spraw Starzenia się i Starości, którego twórcą w 1969 roku był Robert Butler, w swoich badaniach wskazał kilka kalek i technik opowiadania, które choć pozornie mają budować neutralny lub pozytywny obraz starości, jednocześnie przyczyniają się do traktowania seniora jako osobnej i odmiennej kategorii społecznej, związanej z dystansem i pewną niedostępnością. I choć zainteresowanie opisywaniem starości i obecność gerontologicznych motywów w reportażu wzrosła, to właściwie wciąż istnieje jako temat sproblematyzowany, ujęty właśnie przez pryzmat uogólnień o jakich donoszą badania.

Agata Romaniuk w podejściu do budowania kolejnych historii świadomie nie pozyskuje informacji ageistowsko, ale buduje narrację w nowatorski, psychologicznie istotny sposób. Dzięki temu komunikuje się z czytelnikiem bez tworzenia mechanizmu gentryfikacji wiekowej, bez obciążeń, które często powodują, że w tym co dostępne na polskim rynku wydawniczym jest "przede wszystkim o starości, trudnościach, potrzebach, a nie o ludziach". I tak, choć temat starości wzbudzał zainteresowanie, najczęściej opisywany był przez mechanizm choroby i niesamodzielności, determinującej już i obciążającej biografii życia, pewnego rodzaju osobności potrzeb. W Krótko i szczęśliwie nie jest tak, że te tropy są nieobecne, że brakuje społecznej wrażliwości czy oddania przestrzeni dokumentu  problemom ludzi starszych. Romaniuk jednak inaczej zaczyna swoje opowieści, odmiennie stawia akcenty, dzięki czemu problematyka tekstów nie staje się publicystyczna.

Pojawia się w całym tomie i samotność, i odosobnienie, i choroba, w końcu śmierć. Nie ma ideologizowania, ukrywania elementów rzeczywistości. Motywacje wyrażane przez skomponowanie zbioru - otwartość na wejście w związek, na ponowne zakochanie, na romans, na wspólność, nie są scenariuszami coachingowych opowieści o tym, że miłość czy przyjaźń jest na wyciągnięcie ręki w każdym wieku. Nie ma w tym tomie takiego banału, jest raczej portret gotowości, ponownego przygotowania się, budowania relacji w świadomości obciążenia doświadczeniem, wcześniejszą stratą.

Społeczna rzeczywistość jaką wnikliwie opisuje autorka stawia inne wymagania - istotniejsze, bardziej pogłębione. Dużo uwagi skierowano w tym zbiorze na problem zmagania się z konwenansem, wstydem, nadawanymi przez otoczenie trwałymi rolami wdowy, staruszki, osoby niedołężnej. Dzięki temu w kolejnych tekstach Romaniuk dotyka problemu autoageizmu, niewystarczająco zaznaczanego w pisaniu o starości. Bohaterowie reportaży zmagają się nie przede wszystkim z problemami zdrowotnymi i mniejszą samodzielnością, ale z własnym przeświadczeniem, że z racji wieku powinni funkcjonować już na marginesie społeczeństwa, a podstawowym mechanizmem wzajemności jest nie sfera emocjonalna, ale proszenie o pomoc czy zaangażowanie w ułatwienie ich codziennego funkcjonowania.

Krótko i szczęśliwie jest przykładem inkluzywnego reportażu, który dzięki literackiej wrażliwości eksploruje istotny temat starości, nie eksponując spodziewanego elementarza wątków zwyczajowo przypisanego tej tematyce. Dramaturgia pisania Romaniuk i dysponowanie odniesieniami do psychologii relacji wypełnia ten zbiór elementami traktującymi o trudności wyboru, o motywacji, samoakceptacji a nie jedynie o fizycznych i metrykalnych obciążeniach. Bohaterowie - seniorzy to równoważne portrety względem niezależnego od wieku obrazu niepewności, odtrącenia czy pozostawania w obciążeniu doświadczeniem i emocjonalną autobiografią. Dzięki temu tomowi można rozpocząć naprawdę istotną debatę oraz działalność psychoedukacyjną w obszarze polityki senioralnej, o której mówi się dużo, coraz więcej, ale wciąż osobno.

Michał Pabian

• Agata Romaniuk, Krótko i szczęśliwie. Historie późnych miłości
• Wydawnictwo Poznańskie

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2023