Plakat to doskonałe medium sztuki masowej. Jego przekaz jest szybki i konkretny, jego nośność jest gwarancją dotarcia do szerokiego grona odbiorców. Nic więc dziwnego, że była to jedna z najchętniej wykorzystywanych dziedzin sztuki władzy PRL.

Wystawa, z którą niedawno miałam przyjemność się zapoznać, skupia się na ekspozycji 21 plakatów z okresu socrealizmu (1949 - 1956) wybranych ze zbiorów Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości. Nawiązując do przywołanych wcześniej archetypów, składa się z pięciu części, spośród których każda wyszczególniona została linią w innym odcieniu koloru niebieskiego. Dodatkowo, pod każdym z plakatów, znajdują się cytaty pochodzące z oficjalnych dyskursów, w tym tekstów kultury. Choć również i bez nich wydźwięk zaprezentowanych obrazów byłby niepodważalny, swoją obecnością dopełniają przekaz, zmuszając odbiorcę do objęcia umysłem zjawiska propagandy i tego, na jak wielu płaszczyznach i w jak bezkompromisowy sposób dawała o sobie znać.

"Przodownice pracy wnoszą olbrzymi wkład do dzieła faktycznego równouprawnienia kobiet, rozbijając przez swoje wybitne osiągnięcia w pracy zaskorupiałe przesądy o niższości kobiet" (Dorota Kłuszyńska, Co Polska Ludowa dała kobietom, Warszawa, 1950). Na plakacie dumnie uśmiechnięta kobieta, przepasana biało-czerwoną szarfą z napisem "Przodownica Pracy". Trzymając w rękach długi sznur kwiatów, pełnym nadziei wzrokiem spogląda w dal. Czy może widzieć tam coś innego, niż świetlaną przyszłość?

"Sprawa wyzwolenia kobiety jest ściśle związana ze sprawą wyzwolenia mas pracujących spod jarzma kapitalizmu, a rozwój kobiety jako człowieka i obywatela, związany jest z rozwojem całego wolnego społeczeństwa pracujących" (O pokój dla świata i wolność dla człowieka, "Głos Wielkopolski", 1950, nr 66 z 8 marca). Jest zima, zbliża się Boże Narodzenie. Na tle bogato ozdobionej choinki stoi ona - kobieta, co więcej (!) kobieta-matka. Czułym gestem obejmuje przytulone do niej dziecko. Wspólnie witają dziesiąty rok trwania Polski Ludowej. Ich  obramowane czarnymi, cienkimi konturami twarze to jedyne niezamalowane fragmenty plakatu. Cała jego reszta - ich ubranie, ujęte w tle lodowisko, wspomniana choinka - aż kipią od barw. Trudno pozbyć się wrażenia, że ta miejscowa bezbarwność nie jest przypadkowa. Władza nadaje sens wszystkiemu wokół; ubarwiając rzeczywistość, wmawia obywatelom, że to właśnie ich obdarowano możliwością wywarcia wpływu na rozwój i kształt społeczeństwa. Skąd więc twarze bez koloru? Może z ukrytego przekazu, że ty sama, droga obywatelko, ty sam, drogi obywatelu, tak naprawdę nie znaczysz nic? Jesteś zaledwie kształtem, który my możemy wypełnić, jesteś formą, w którą my możemy włożyć to, co nam się podoba?

Warto wybrać się na to spotkanie i warto poświęcić chwilę na cofnięcie się w przeszłość. Te przekazy i plakaty stanowiły codzienność naszych dziadków i rodziców; to z nimi walczyli i to niezgoda na to, co sobą reprezentowały, napędzała ich do działania.

Wystawa trwa do 23 października. Jedynym (i największym) jej minusem są godziny otwarcia -  galeria otwarta jest bowiem w każdą środę i piątek oraz ostatnią sobotę miesiąca w godz. od 9 do 16. Warto jednak zarezerwować sobie czas na tę wycieczkę, zwłaszcza, że w piwnicach znajduje się odtajniona dopiero w 2000 roku kapsuła czasu w postaci założonego w na przełomie lat 50. i 60. Schronu Przeciwatomowego dla Władz Miasta Poznania, który również można zwiedzać.

Warto również wspomnieć o towarzyszącym wystawie programie edukacyjnym, który przeznaczony jest dla dzieci i młodzieży od 7 do 16 roku życia. W jego ramach odbędą się warsztaty prowadzone przez młodych artystów, pod których czujnym okiem uczestniczki i uczestnicy będą mogli wykonać plakat, wykorzystując do tego narzędzia znane z historii artystycznej propagandy. We wrześniu warsztaty odbędą się w środy, kolejno 7, 14, 21 i 28 września o godz. 10.

Marta Szostak

• Wystawa Sztuka w służbie ideologii. Wizerunek kobiety w plakacie socrealistycznym PRL-u
• kuratorki: Barbara Kokot i Anna Matuszak
• Galeria Plakatu z Okresu Socjalizmu, ul. Słupska 62
• czynna do 23.10
• wstęp wolny

@ Wydawnictwo Miejskie Posnania 2022