"Kiedy pracownicy próbują założyć związek zawodowy lub dołączyć do niego, tracą pracę. W ten sposób chcą nas uciszyć" - mówi Alexandra, pracownica przemysłu odzieżowego w Rumunii.

"Ładne dziewczyny w fabryce są zawsze nękane przez menadżerów - mężczyzn. Podrywają je, proszą do swoich biur, szepczą im do ucha, dotykają ich talii, ramion, szyi, pośladków, piersi, przekupują je pieniędzmi grożą im utratą pracy, aby uprawiały z nimi seks" - relacjonuje Liuxia, pracownica przemysłu odzieżowego w Chinach.

"Urodziłam dwoje dzieci, zanim owdowiałam, kiedy mój mąż zginął w pożarze w fabryce, w której oboje pracowaliśmy. Nie dostałam urlopu macierzyńskiego w czasie ciąży ani odszkodowania za śmierć męża" - dodaje Farzana, pracownica przemysłu odzieżowego w Bangladeszu.

To tylko trzy głosy, które mówią do nas ze zdjęć Susanne Friedel wiszących na ścianach. Na wystawie znajdziecie ich jeszcze kilka. A poza nią? Kilkaset tysięcy? Kilka milionów?

To aż trzy głosy. Każdy z nich należy do prawdziwej kobiety, ze wszystkimi jej emocjami, nadziejami, lękami, z jej zmęczeniem, bólem, nadzieją na lepsze jutro. Patrzę na ich twarze i myślę o tym, jak niesprawiedliwy bywa świat. Jak bardzo żadna z nas nie miała wpływu na to, gdzie się urodziła i w jakiej rzeczywistości przyszło jej żyć.

Ukryte albo zreperowane

Przechodzę do następnej sali. Zatrzymuje mnie obraz, na którym kilkanaście kobiet w czerwonych uniformach siedzi przy maszynach do szycia. Włosy każdej z nich schowane są pod czepkiem, twarze mniej lub bardziej przysłonięte maseczką. Choć ten konkretny kadr pochodzi z jednej z chińskich fabryk, podobnych miejsc jest wiele. Bangladesz, Indie, Honduras, Rumunia. Setki tysięcy kobiet, mężczyzn i dzieci, setki tysięcy godzin przepracowanych w nieludzkich warunkach za wynagrodzenie niepozwalające zaspokoić minimalnych potrzeb. Obraz Anne Peschken i Marka Pisarsky'ego, wykonany techniką recyklingu, wykorzystuje pocięte płótna "niechcianych" dzieł pokryte na nowo farbą olejną i splecione na kształt siatki. Z bliska - fascynuje struktura, z daleka - przeraża anonimowość. Efekt pikseli, wykorzystywany przecież tylko wtedy, kiedy coś musi zostać ukryte, odbieram jako metaforę całego przemysłu fast fashion. Refleksja nad nim jest jedną z największych wartości płynących z wystawy Łataj! Ceruj! Długie życie ubrań.

Długie i drugie życie ubrań zobaczyłam także w zacerowanych swetrach Małgorzaty Markiewicz, które powstały we współpracy z Fundacją Razem Pamoja, finansującą stypendia naukowe i wspierającą edukację dzieci ze slumsów Mathare w Nairobi. Każdy ze swetrów został pieczołowicie naprawiony, a wykonane japońską techniką boro hafty zdają się łączyć znacznie więcej niż tylko postrzępione brzegi materiału. Według kobiet ze Spółdzielni Ushirika, które pomagały artystce w tym projekcie, cerowanie to reperowanie życiowych dziur, które daje szansę na lepszą przyszłość. Dosłownie i w przenośni.

Siła wspólnoty

Siostry Małgorzaty Migry-Tas po raz kolejny podczas tej wystawy zwróciły moją uwagę na wspólnotowość, siłę płynącą ze zjednoczenia i wspólnego działania w imię większego dobra. Na jej obrazie uwiecznione zostały cztery kobiety, tytułowe siostry, w trakcie szycia na maszynie, rozwieszania prania i plecenia warkoczy ze ścinków materiału. Każda z tych czynności była częścią projektu, w którego realizacji przedstawione bohaterki wspierały artystkę - więcej o nim będziecie mogli przeczytać w opisie dzieła, ja natomiast chciałabym się zatrzymać przy wspomnianej już sile zgromadzenia. Wspólnoty, której stałą częścią wcale nie tak dawno temu było wspólne szycie, dzierganie, darcie. Choć każda z kobiet mogła robić to osobno, razem było lepiej i szybciej. Napędzając się nawzajem do działania, tworzyły coś znacznie większego od siebie samych i przekazywały to dalej, co znów prowadzi nas do wielości znaczeń, jakie kryje w sobie drugi obieg. Ile z nich zdecydujemy się odkryć - zależy wyłącznie od nas.

Inna perspektywa

Opublikowany pod koniec zeszłego roku raport Oxfamu - międzynarodowej organizacji humanitarnej zajmującej się walką z głodem na świecie i wspierającej kraje rozwijające się - podaje, że najbogatszy 1% ludzkości generuje więcej CO₂ niż dwie trzecie ludzkości. To zatem oczywiste, że działania tej mniejszości mają ogromny wpływ na zmiany klimatyczne. Mimo że większość odpowiedzialności spoczywa właśnie na nich, nie powinno zwalniać nas to z działania w takiej skali, jaka jest dla nas osiągalna. Warto zacząć od ekoedukacji i zaobserwowania osób, które w merytoryczny i ciekawy sposób opowiadają nie tylko o teorii, ale przede wszystkim o praktyce less waste. Jak choćby Katarzyna Wągrowska i jej kanał Ograniczam się, a za nią działająca od 2018 roku poznańska Po-Dzielnia, czyli centrum zero waste, którego ideą jest wydłużenie życia przedmiotów, ograniczenie konsumpcjonizmu, promowanie upcyklingu i umiejętności naprawiania rzeczy. W Po-Dzielni regularnie odbywają się także wykłady, warsztaty i wystawy związane z tematem nadprodukcji i inspirujące do dawania rzeczom drugiego życia. Dalej: Marzena Figiel-Strzała i jej opowieści z cyklu Dzieci świata czy Paulina Górska i jej podcasty Lepszy klimat. Wreszcie wszystkie osoby artystyczne, które prezentują swoje prace w Zamku.

Naprawdę mamy kogo słuchać i od kogo czerpać wiedzę, jednak nawet najbardziej charyzmatyczny wyznawca drugiego obiegu nie podejmie za nas decyzji rewizji naszych konsumenckich zwyczajów i nie zacznie wprowadzać choćby i najmniejszych zmian. To my musimy zacząć zadawać sobie pytania, na które odpowiedzi - początkowo zapewne mocno niekomfortowe - doprowadzą nas do spojrzenia na konsumpcjonizm z innej perspektywy. A w następnej kolejności zrozumienia, że nasze często pochopne i bezrefleksyjne działanie pociąga za sobą ogromne konsekwencje. Kompulsywne zakupy na poprawę humoru, ślepe podążanie za trendami motywowane najczęściej podświadomą chęcią "wpasowania się" - to tylko niektóre z zachowań, którym warto się przyjrzeć z bliska, by zobaczyć, co tak naprawdę w sobie kryją i z jakimi realnymi kosztami się wiążą. Nie tylko tymi finansowymi, ale przede wszystkim - etycznymi.

Innej planety nie będzie

Łatajmy. Cerujmy. Dawajmy drugą, trzecią szansę rzeczom, które nie znikną z powierzchni świata tylko dlatego, że postanowimy się ich pozbyć. Słowa to za mało? Sprawdźcie, jak wygląda obecnie pustynia Atakama w Chile, która swoją dzikością i pięknem powinna wzbudzać zachwyt, a dziś wywołuje jedynie smutek i przerażenie. To właśnie na niej składowane są tony wyprodukowanych najniższym finansowym kosztem i nigdy niesprzedanych ubrań. Według szacunków ONZ przemysł modowy odpowiada za 8-10% światowej emisji dwutlenku węgla, a także za 20% całkowitego zużycia wody na świecie i powstanie 8% gazów cieplarnianych. Tylko w 2018 roku branża ta zużyła więcej energii niż transport lotniczy i morski razem wzięte. Mimo tych zatrważających danych produkcja odzieży rośnie, a razem z nią - ilość toksyn i odpadków, które nie nadają się do recyklingu.

Nikt nie wyprodukuje nam nowej planety, kiedy obecna przestanie nadawać się do użytku. Nie kupimy jej na wyprzedaży, nie będziemy mogli pochwalić się nią w social mediach ani wpasować w najnowszy obowiązujący trend. Zadbajmy o tę, którą mamy. Stwórzmy nowe połączenia między nią a nami samymi, między sobą nawzajem. Bądźmy w tym razem z myślą o jutrze, które zasługuje na to, by nadejść. Niech obecność na tej wystawie będzie pierwszym krokiem w stronę drugiego i długiego życia. Warto.

Marta Szostak

• wystawa Łataj! Ceruj! Długie życie ubrań
• kuratorka: Marta Smolińska
• CK Zamek
• czynna do 28.07

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2024