Pieśń bałkańskich Romów, uznawana przez niektóre środowiska za hymn całej społeczności, głosi:

Wędrowałem długimi drogami,

Napotkałem szczęśliwych Cyganów,

Ej, Cyganie, skąd wy przybywacie

Z namiotami, z głodnymi dziećmi?

Słowa te oddają specyfikę trudnej romskiej historii oraz ich obecnej sytuacji w zmieniającej się Europie. Romowie to dziś znacząca w świecie zbiorowość, licząca według różnych statystyk od 8 do 15 milionów. Liczby te nie są łatwe do doprecyzowania, gdyż nie ma generalnej zgody co do tego, kto powinien być uznany za Roma. Nie wiadomo, czy przodkowie Romów, opuszczając Indie ponad tysiąc lat temu, stanowili jeden naród, czy dzielili się na wiele plemion. Kolejne wieki ciągłej wędrówki spowodowały jeszcze większe zróżnicowanie grup, które utożsamiamy z Romami. W społeczności romskiej wyróżniamy więc wiele lokalnych wspólnot, które wewnętrznie różnicują się na poszczególne klany i rody. Nie istnieje też jednolity język romski. W samej Europie jest około 60 romskich dialektów.

Rom czy Cygan?

Warto też odpowiedzieć sobie na pytanie: czy są nazwami tożsamymi i mogą być stosowane zamiennie? Według Jerzego Bralczyka słowa te znaczą dokładnie to samo, ale inna jest ich wartość emocjonalna. Określenia Cyganie, Gypsies czy Zigeuner są nazwami zewnętrznymi, narzuconymi przez otoczenie i zawierającymi spory ładunek negatywnych stereotypów. Słowo Rom jest używane przez większość grup znanych jako Cyganie  i oznacza mężczyznę lub człowieka należącego do grupy własnej. W dyskursie politycznym słowo to pojawiło się w latach 60. XX wieku, przede wszystkim w nazwach organizacji pozarządowych. Światowy Kongres Romów w 1981 roku wystosował żądanie do narodów - członków ONZ, by Cyganów określać mianem Romów i traktować jako członków narodu romskiego.

Na IV Kongresie Międzynarodowego Związku Romów w Jadwisinie koło Serocka w 1990 roku dzień 8 kwietnia ogłoszono Światowym Dniem Romów, na pamiątkę pierwszego romskiego kongresu. Odbył się on 8 kwietnia 1971 roku w Oprington koło Londynu, a zorganizowany został przez założony w 1966 roku w Anglii Gypsy Council, współpracujący z założonym w 1965 roku Comité International Rom. Kongres był zwiastunem kolosalnych zmian. W latach 70. XX wieku doszło do ożywienia politycznego społeczności romskiej, rozbudzenia i rozwinięcia jej dumy etnicznej. Powołano Międzynarodowy Komitet Cyganów, przemianowany w 1978 roku na Unię Romów (obecnie International Romani Union), mający reprezentować całą społeczność wobec innych organizacji i ONZ. Ustalono też wzór romskiej flagi. Jej tło składa się z dwóch poziomych pasów - górny w kolorze niebieskim (kolor nieba), dolny w kolorze zielonym (kolor ziemi). Na tle umieszczone zostało czerwone koło z szesnastoma szprychami, które symbolizuje wędrowny styl życia oraz nawiązuje do staroindyjskiej czakry z flagi Indii.

Obok 8 kwietnia drugą corocznie wspominaną datą w romskiej historii jest 2 sierpnia, ustanowiony jako Dzień Pamięci o Zagładzie, odnoszący się do faktu zamordowania ostatniej grupy Romów z Zigeunerlager. Okres II wojny światowej to bowiem najstraszliwszy czas dla społeczności romskiej, którą nazistowskie Niemcy skazały na zagładę i wysyłały do gett i obozów pracy, poddawały sterylizacji i ostatecznie eksterminacji. Niestety po II wojnie światowej, zwłaszcza w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, Romowie poddawani byli dalszym restrykcjom i prześladowaniom. Wędrowny styl życia i nieopodatkowany handel prywatny uznano za nieprzystające do socjalistycznego modelu państwa. Przymusowe osiedlanie i porzucenie tradycyjnych źródeł dochodów doprowadziły do pogłębiającego się ubożenia dużej części społeczności romskiej.

Romowie w Poznaniu

Poznań jest miastem, gdzie Romowie są mniejszością zauważalną, ale liczebnie małą. W naszym mieście mozaikę romskich grup od wieków zamieszkujących Polskę uzupełniają przybysze z Rumunii i innych państw bałkańskich. Odmienny styl życia i brak integracji powodują częste nieporozumienia i niechęć. Jest oczywiste, że tylko wzajemne poznanie i dialog pozwolą zwalczyć krzywdzące stereotypy.

Świetną ku temu okazją będą obchody Międzynarodowego Dnia Romów, które odbędą się 8 kwietnia w Sali Białej Urzędu Miasta. Uroczystość zorganizuje najaktywniejsza organizacja romska w Poznaniu - Fundacja Bahtałe Roma. W części artystycznej wystąpi zespół Sara Czureja Band w składzie: Sara Czureja-Łakatosz - cymbały węgierskie, Miklosz Marek Czureja - fortepian oraz Karolina Sydorowicz - skrzypce. Liderką zespołu jest Sara Czureja-Łakatosz, jedyna w Polsce wirtuozka gry na cymbałach węgierskich. Artystka jest laureatką wielu prestiżowych nagród, takich jak stypendium Miasta Poznania w dziedzinie kultury czy nagroda Business and Woman Professional Club. Jest także finalistką konkursu "Młoda Polska" MKiDN oraz zdobywczynią I nagrody w konkursie Programu 2 Telewizji Polskiej "Dolina Kreatywna, czyli czego szuka młoda sztuka". Koncertowała z największymi polskimi filharmoniami, a jej koncerty uświetniały Europejskie Festiwale im. Jana Kiepury organizowane przez Bogusława Kaczyńskiego. Tańce i piosenki romskie wykona Giselle Czureja. Koncertowi towarzyszyć będzie wystawa tematyczna dotycząca historii i kultury Romów przygotowana przez Różę, Amadeę i Delfina Łakatoszów.

Patryk Pawełczak

• Obchody Międzynarodowego Dnia Romów w Poznaniu
• 8.04, g. 14
• Sala Biała Urzędu Miasta Poznania
• wstęp wolny

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2022