Przy alei Niepodległości pod numerem 10 stoi jeden z najbardziej okazałych gmachów poznańskiego śródmieścia. Surowa kamienna fasada, której dominującym elementem jest monumentalny ośmiofilarowy portyk, to znak rozpoznawczy reprezentacyjnego budynku Uniwersytetu Ekonomicznego. Ów architektoniczny koncept, który powstał w dwudziestoleciu międzywojennym na desce kreślarskiej Adama Ballenstedta, w 2011 roku doczekał się uzupełnienia. Po obu stronach portyku stanęły wówczas pomniki przedstawiające wybitnych profesorów uczelni, ucznia i mistrza: prof. Zbigniewa Zakrzewskiego i prof. Edwarda Taylora. Siedzący w wygodnym fotelu i spoglądający łaskawym wzrokiem na współczesnych studentów odpoczywających na schodach UEP profesor Taylor budzi sympatię, przypominając młodzieży o nobliwych początkach poznańskiej ekonomii. Wydaje się zarazem, że sam profesor, mimo że doczekał się przecież spiżowej pamiątki, a także biegnącej nieopodal ulicy swego imienia, pozostaje w Poznaniu postacią dość anonimową, choć to być może szerszy problem związany z obecnością ludzi poznańskiej nauki w pamięci społecznej mieszkańców grodu Przemysława.

Pochylając się nad biografią profesora Edwarda Taylora, zacznijmy od tego, co intryguje już na wstępie, a zatem od brzmienia jego nazwiska. W tym zakresie z pomocą przychodzi nam sam zainteresowany, który w 1933 roku opublikował książkę Historia rodziny Taylorów w Polsce. Swoich przodków wywodzi on od Jana Taylora, szkockiego emigranta, który w XVII wieku osiadł w Rzeczypospolitej na stałe. W połowie XIX stulecia jego spolonizowani potomkowie, wśród których znajdziemy uczestników kolejnych narodowych zrywów i powstań, zamieszkali w Kielcach. To właśnie tutaj 26 września 1884 roku, w rodzinie wziętego prawnika i działacza narodowego Stanisława Taylora oraz Marii z Różyckich, przyszedł na świat Edward Robert Edmund Taylor. Wychowywał się w inteligenckim domu, w którym obecna była rzecz jasna bieżąca polityka związana z walką z zaborczym klinczem, w którym od wieku tkwiły ziemie polskie. Ta ostatnia w przypadku młodego Edwarda dała o sobie znać już w gimnazjum. Jak sam nieco górnolotnie wspominał po latach, "praca dla odzyskania niepodległości stawała się dla mnie programem mojego życia". I dalej: "W naszym kieleckim gimnazjum życie młodzieży było wówczas silnie rozwinięte. Istniały dwie tajne organizacje: socjalistyczna i narodowa". Przyszły uczony wybrał tę drugą, mocno angażując się w pracę konspiracyjną.

Początkowo nic nie wskazywało, że zdolny kielecki gimnazjalista wybierze nauki ekonomiczne. Będąc pod wrażeniem prac Dmitrija Mendelejewa, mocno interesował się m.in. chemią, później zaś historią literatury. Młodzieńczy brak zdecydowania objawił się również podczas wyboru kierunku studiów, które w 1903 roku Edward Taylor rozpoczął na Uniwersytecie Jagiellońskim. Koniec końców po trzech semestrach porzucił filozofię i nauki przyrodnicze na rzecz prawa, które szczęśliwie ukończył, szybko uzupełniając wykształcenie o stopień doktora. Znamienne, że przedmioty o charakterze ekonomicznym były wówczas na krakowskiej akademii obowiązkowe, co nie pozostało bez wpływu na dalsze życiowe wybory naszego bohatera. Tuż po studiach rozpoczął bowiem karierę w austriackiej administracji rządowej we Lwowie, gdzie znalazł zatrudnienie w Biurze Patronatu Spółek Oszczędności i Pożyczek na Wydziale Krajowym, którego twórcą i dyrektorem był Franciszek Stefczyk. Wszystko to pchnęło zainteresowania młodego uczonego na zupełnie nowe tory, które wiązały się z ideą spółdzielczości. Ich ukoronowaniem była habilitacja uzyskana w Krakowie w 1917 roku. Krótko potem świetnie zapowiadająca się kariera utknęła jednak w martwym punkcie. Szklany krakowski sufit okazał się przeszkodą nie do przebicia. W tej sytuacji pomocną dłoń wyciągnął do Taylora Poznań i zrodzona w jego wolnych murach Wszechnica Piastowska.

W 1919 roku Edward Taylor otrzymał w stolicy Wielkopolski posadę profesora nadzwyczajnego ekonomiki i prawa skarbowego na Wydziale Prawno-Ekonomicznym "smarkatego uniwersytetu". Związał się tym samym z Poznaniem na całe życie, rzucając się tutaj w wartki strumień pracy naukowej i społecznej. Próba wymienienia jego wszystkich działań, aktywności i inicjatyw podejmowanych w dwudziestoleciu międzywojennym może przyprawić o zawrót głowy. Pozostając na niwie naukowo-dydaktycznej, zauważmy, że profesor Taylor opublikował kilkaset prac związanych z teorią ekonomii, nauką o pieniądzu, skarbowością i prawem skarbowym, stworzył oryginalną koncepcję uniwersyteckiego Studium Ekonomicznego, uruchomił serię wydawniczą "Poznańskie Prace Ekonomiczne", umożliwiając przez to naukowy debiut swoim uczniom. Spełniał się ponadto jako pedagog, wykładając kilkanaście przedmiotów oraz wychowując kilka pokoleń przyszłych urzędników i przedsiębiorców. Pozostawiając nieco na boku jego działalność organizacyjną, także tę polityczną i dziekańską, podkreślmy wreszcie, że w 1926 roku był on współzałożycielem, członkiem kuratorium, a także profesorem Wyższej Szkoły Handlowej w Poznaniu, która pozostaje protoplastką wymienionego na wstępie Uniwersytetu Ekonomicznego.

Wojna przyniesiona Polsce i światu przez nazistowskie Niemcy brutalnie przerwała ów szczęśliwy czas. Jeszcze we wrześniu 1939 roku profesor Taylor został przez Niemców uwięziony wraz z grupą innych poznańskich profesorów, by wkrótce poznać gorzki los wypędzenia do Generalnego Gubernatorstwa. Ostatecznie bezpieczną przystań odnalazł w Opatkowicach Murowanych w powiecie jędrzejowskim. Wraz z zakończeniem wojny doświadczenie jednego totalitaryzmu ustąpiło jednakże miejsca drugiemu. Rozlewający się po kraju stalinizm sprawił, że dla uczonego opowiadającego się za wolnością gospodarczą i własnością prywatną zabrakło miejsca w murach Uniwersytetu Poznańskiego. Zaliczony w poczet "wrogów ustroju", w 1949 roku w wyniku zakulisowych działań komunistycznych władz został usunięty z uniwersytetu, który współtworzył. Powrót, traktowany w kategoriach pewnego zadośćuczynienia, nastąpił dopiero na fali polskiego Października 1956.

Otaczany powszechnym szacunkiem prof. Edward Taylor zmarł 9 sierpnia 1964 roku. Spoczywa na cmentarzu Junikowo w Poznaniu.

Piotr Grzelczak

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2024