"Zróżnicowanie wydarzeń jest w naszym zamyśle obrazem różnorodności literatury środka Europy: gorzkiej albo prześmiewczej, rozprawiającej się z faktami albo kreującej nową rzeczywistość, zaangażowanej lub zdystansowanej. Jakiej jeszcze?" - zachęcają do poszukiwania własnej ścieżki na festiwalu jego organizatorzy. Druga edycja Endemity właśnie rozpoczyna się w Poznaniu. Pozostanie z nami przez trzy tygodnie.

Otworzy ją 3 października w Bibliotece Raczyńskich wernisaż niezwykły: "Życie jak w zeszycie" - rysunki Helgi Weissovej, któremu towarzyszyć będzie rozmowa o twórczości literackiej czeskiej malarki oraz projekcja filmu "Helga W. Maluj, co widzisz". Gośćmi spotkania będą Petr Janyska - dyrektor Czeskiego Centrum w Warszawie i Aleksander Kaczorowski - eseista, tłumacz literatury czeskiej.

Maluj, co widzisz

Helga Hošková-Weissová jest jednym z nielicznych dzieci, które przeżyły Terezin. Urodziła się w Pradze w 1929 r. w żydowskiej rodzinie. W 1941 r. wraz z rodzicami jednym z pierwszych transportów trafiła do terezińskiego getta, w którym spędziła prawie trzy lata. Zabrała ze sobą blok, pudełko z farbami wodnymi, pastele i ołówki...

Pierwszy rysunek powstał krótko po przyjeździe do obozu - w grudniu 1941 r. Pokazała dzieci lepiące bałwana. Ojciec powiedział jej wówczas "Helga, maluj, co widzisz". I tak zrobiła. Najpierw jej prace powstawały na dobrej jakości papierze, później rysowała na wszystkim. Powstało w ten sposób około 100 rysunków, rejestrujących życie w getcie. Mają szczególną wartość również dlatego, że nie istnieją żadne fotografie z tego okresu w Terezinie. Rysunki Helgi są właściwie jedynym zachowanym dokumentem, świadectwem tego czasu.

W 1944 roku Helga razem z matką została deportowana do obozu w Auschwitz. W ostatniej chwili udało jej się rysunki oraz dziennik, który prowadziła w getcie, przekazać Josefowi Polákovi, swojemu stryjowi. A ten ukrył je, zamurowując w ścianie. W ten sposób przetrwały wojnę.

Ojciec Helgi został zamordowany w komorze gazowej w Auschwitz, a one wraz z matką trafiły do obozów we Freibergu i Mauthausen. W maju 1945 roku odzyskały wolność. Po powrocie do Pragi ukończyła studia. Jest znaną malarką.

Towarzyszące dziennikowi rysunki i obrazy Helgi z Terezina zostały opublikowane w 1998 roku w książce "Draw What You See" ("Rysuj, co widzisz"). A w marcu tego roku ukazały się okupacyjne wspomnienia Helgi Hoškovej-Weissovej w tłumaczeniu Aleksandra Kaczorowskiego, zatytułowane "Dziennik Helgi". Obok "Dziennika" Anne Frank to jedyny tak obszerny obraz czasu wojny zanotowany przez dziecko. Jeszcze jedno świadectwo dorastania w obliczu zagłady...

Wystawa prezentowana jest w Galerii Edwarda Raczyńskiego Biblioteki Raczyńskich.

Poeta czy polityk?

W całkiem inne rejony (także w sensie geograficznym) zabierze nas kolejne spotkanie w ramach festiwalu Endemity - 4 października w Kluboksięgarni Głośna. Gościem będzie Benedikt Dyrlich - górnołużycki poeta i jednocześnie... członek niemieckiego parlamentu. Spotkanie " Cóż tam, poeto, w polityce?" rozpocznie się o godz. 17.

Kolejne odsłony festiwalu to m.in. spotkanie z Petrą Hulovą i Emilem Haklem, reprezentantami młodego i średniego pokolenia czeskiej prozy. Opowiedzą o zmieniających się Czechach i literackich obrazach tych zmian. Ze Słowacji z kolei przybędzie do Poznania laureat Europejskiej Nagrody Literackiej - Pavol Rankov. Głośny i wyraźny będzie też na festiwalu akcent rumuński - spotkanie z poetą Ioanem Es. Popem. Obecna na festiwalu bardzo wyraźnie będzie także twórczość noblistki Herty Müller - za sprawą spektakli Tykanie Zabójczej Normy oraz Niezatrudnieni pukają, zanim wejdą, inspirowanych dziełami niemieckiej pisarki.

W programie także warsztaty dla młodych reporterów, które poprowadzi wieloletni reporter Gazety Wyborczej - Włodzimierz Nowak, a także zajęcia literacko-plastyczne dla najmłodszych pod hasłem "Czytamy i animujemy książkę 'Ucieszki Cieszka' Zdenka Sveraka" - znakomitego czeskiego komika, scenarzysty i pisarza.

Sylwia Klimek

• Endemity - Festiwal Literatury Europy Środkowo-Wschodniej
• 3-28.10
• Organizator: Stowarzyszenie Antropologów Kultury "Etnosfera"
• Program:

3.10 | g. 18 | Biblioteka Raczyńskich_Plac Wolności 19_Galeria Edwarda_Sala im. Edwarda Raczyńskiego
Życie jak w zeszycie. Wernisaż rysunków Helgi Hoškovej-Weissovej, rozmowa o twórczości literackiej autorki i projekcja filmu "Helga W. Maluj, co widzisz."
4.10 | g. 17 | Kluboksięgarnia Głośna_ul. Św. Marcin 30
Cóż tam, poeto, w polityce? Spotkanie z Benediktem Dyrlichem
5. 10, 12.10, 19.10 | Wydział Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM_ul. Umultowska 89A
Warsztaty reporterskie z Włodzimierzem Nowakiem
6.10 | g.12 | Kluboksięgarnia Głośna_ul. Św. Marcin 30
Ucieszki Cieszka. Warsztaty artystyczno-literacko-kombinatorskie dla dzieci
12.10 | g. 17 | Kluboksięgarnia Głośna_ul. Św. Marcin 30
Jeden stary Rumun mówiący po angielsku. Spotkanie z poetą Ioanem Es. Popem.
18.10 |g. 18| Bookarest_ul. Półwiejska 42 (Stary Browar)
Człowiek niepokojący. Wokół twórczości Maksa Blechera.
21.10 | g. 15.15 | hol Biblioteki Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej_ul. Fredry 10
Wernisaż fotografii: Co pozostaje?
21.10 | g. 17 | Instytut Filologii Słowiańskiej_ul. Fredry 10_sala nr 281
Seminarium naukowe: Serbołożyczanie - Słowianie z Zachodu
23.10 | g. 16.30 | ul. Półwiejska
Flash mob: Odgłosy czytania
24.10 | g. 20 | Teatr Polski w Poznaniu_ul. 27 grudnia 8/10
Sceny ciemności. Teatralne adaptacje prozy Herty Müller
25.10 | g. 18 | Bookarest_ul. Półwiejska 42 (Stary Browar)
Czechy na dwa pióra. Spotkanie z Emilem Haklem i Petrą Hulovą
27.10 | g. 17 | Kluboksięgarnia Głośna_ul. Św. Marcin 30
Kiedy indziej. Spotkanie z pisarzem Pavolem Rankovem.