W tym roku obchodzimy "potrójne" 1000-lecie: koronacji Bolesława Chrobrego, jego śmierci i koronacji następcy, Mieszka II Lamberta. Uroczystości rocznicowe odbędą się przede wszystkim w Gnieźnie, ale i w Poznaniu dużo się będzie działo, szczególnie wokół postaci Chrobrego. Czy te koronacje, których 1000-lecie obchodzimy, rzeczywiście odbyły się w Gnieźnie?

Mateusz Sikora: Dla poznaniaka jest bardzo kuszące, żeby powtórzyć za historykami, że nie mamy pewności, czy koronacja Bolesława Chrobrego odbyła się w Gnieźnie. Z pewnością Poznań i Gniezno to dwa miejsca, gdzie mogła się odbyć. Niekiedy nawet uważa się, że była to druga koronacja Chrobrego, bo jeśli przypomnimy sobie wydarzenia roku 1000, to zauważymy, że już wtedy nastąpiła jakaś forma wyniesienia tego władcy przez Ottona III. Rok 1025 jest swoistym ukoronowaniem całych aktywnych rządów Bolesława. Wykorzystał wtedy sprzyjające okoliczności i potwierdził samodzielność, niezależność państwa wobec władców niemieckich. Nie wiemy, dlaczego koronacja nastąpiła tak późno, u kresu jego życia. Może, koronując się, chciał ułatwić drogę do koronacji swojemu synowi? Samą ceremonię możemy sobie wyobrazić na podstawie analogii do innych tego typu wydarzeń. Zapewne odbyła się w obecności biskupów, dworu i licznie zgromadzonych poddanych, w surowych murach romańskiej katedry gnieźnieńskiej, ewentualnie poznańskiej.

Jednym z miejsc organizujących wydarzenia z okazji  tysiąclecia koronacji będzie Muzeum Archeologiczne w Poznaniu. Co przygotowujecie?

M.S.: Ze względu na swoje związki z Poznaniem, badania naukowe, które muzeum prowadziło, i zbiory, które posiada, czuliśmy niejako obowiązek, by włączyć się  do obchodów tej wielkiej rocznicy. Po pierwsze, zorganizujemy wystawę pt. Bolesław Chrobry. Z POZNANIA po władzę i koronę. Zaplanowaliśmy ją w trochę innej formie - w naszym przypadku dotąd niespotykanej - wystawa wyjdzie bowiem poza mury samego budynku muzeum na ulicy Wodnej i połączy to miejsce z Ostrowem Tumskim, gdzie mieści się nasz dział, Rezerwat Archeologiczny Genius loci. Wystawa będzie wzbogacona o liczne wydarzenia towarzyszące, program edukacyjny, elementy multimedialne. W pierwszej części wystawy, czyli w muzeum w pałacu Górków, zaprezentujemy najciekawsze zabytki.

W przypadku niektórych obiektów zakładamy, że Bolesław Chrobry je widział, może nawet miał je w rękach albo decydował, jakie treści czy znaki mają się na nich znaleźć.

Są to np. monety, które były nośnikami ideologicznego programu Bolesława Chrobrego. Choć Bolesław nie umiał pisać, dbał o to, by na denary, które krążyły po całej Europie, wprowadzić swoje imię, nazwę państwa czy tytuł REX. Część monet powstała, by uświetnić ważne wydarzenia, na niektórych pojawiają się nazwy grodów, np. Mogilno czy Gniezno. Od niedawna znamy także denar z nazwą naszego grodu - Poznania. Ta moneta jest niestety niedostępna, została bowiem znaleziona w Rosji przed jej atakiem na Ukrainę. Prof. Stanisław Suchodolski jest pewny autentyczności zabytku, a na wystawie zaprezentujemy jej rysunek. Pokażemy także po raz pierwszy krzyżyk ołowiany znaleziony na Ostrowie Tumskim, na Zagórzu. Prawdopodobnie należał do duchowieństwa skupionego wokół katedry, które towarzyszyło Bolesławowi Chrobremu i jego urzędnikom. Oczywiście na ekspozycji musi się pojawić bogato zdobiony szyszak z Giecza. Jest to hełm pochodzenia wschodniego, powstał być może na terenie chazarskim, może na ziemiach dzisiejszej Ukrainy. Trudno sobie wyobrazić, żeby kogoś spoza dynastii piastowskiej było stać na taki hełm. Może był on przekazywany w rodzinie Piastów jako symbol władzy. U podstawy szyszaka znajduje się bowiem żelazny diadem. Można uznać, że to jest jedyna zachowana forma korony z tego okresu, jak się możemy domyślać, któregoś z naszych Piastów.

Obchody szybko miną, wystawy się skończą. Czy muzeum przewidziało trwałą pamiątkę tegorocznego jubileuszu?

M.S.: Wystawie będzie towarzyszył obszerny, dwutomowy katalog. Znajdą się w nim szczegółowe prezentacje wszystkich zabytków z wystawy. Zostały one opisane przez naukowców i stały się punktem wyjścia, by szerzej omówić wybrane aspekty rządów Chrobrego, przedstawiając je czytelnikowi przez pryzmat zabytków. Na wystawie pojawią się np. takie niecodzienne obiekty jak kamień i gwóźdź, czyli przedmioty, które trudno uznać za spektakularne znaleziska. Ukazujemy je jako symbole kar, które wymierzał Bolesław Chrobry. Stanowią kanwę dla artykułu podejmującego tematykę obowiązującego wówczas prawa. W ten sposób zbudowany jest cały katalog. Próbujemy w nim odnosić się nie tylko do najnowszych badań naukowych, ale również do współczesnego postrzegania bohatera tegorocznego jubileuszu. Zaprosiliśmy do współpracy znaną pisarkę, autorkę książek historycznych Elżbietę Cherezińską, która zabierze nas na prywatną schadzkę z Bolesławem Chrobrym.

Na królewskiej wyspie Ostrowie Tumskim oprócz katedry są liczne ciekawe zabytki, niektóre na poły legendarne, między innymi tron królewski. Czy także zostaną wykorzystane na wystawie?

Agnieszka Stempin: Część wystawy będzie miała charakter plenerowy. Na Ostrowie Tumskim będziemy starali się kierować przede wszystkim w trzy miejsca: do palatium, katedry i Rezerwatu Archeologicznego Genius loci. W przypadku zespołu pałacowego, którego zarys znajduje się wokół kościoła Najświętszej Marii Panny, część ekspozycji pokażemy wewnątrz świątyni i odnosić się ona będzie do prawdopodobnego miejsca narodzin pierwszego króla. Ale opowiemy też o legendarnym tronie kamiennym. Siedziska takie spełniały bardzo ważną rolę w społeczności tamtych czasów. Mogły się znajdować w każdym z grodów głównych, które odwiedzał władca. Sprawowano za ich pośrednictwem władzę sądowniczą, wydawano wyroki, ale też intronizowano kolejnych włodarzy piastowskich. Wiemy, że na Ostrowie Tumskim był także taki kamienny stolec, ale czy to jest akurat kamień wmurowany w północny portal kościoła Najświętszej Marii Panny? Jest to silnie ugruntowana naukowo hipoteza prof. Michała Kara, poparta wieloma ciekawymi dowodami i spostrzeżeniami. Ten zabytek wciąż nie jest powszechnie znany. Mamy zamiar to zmienić i w szczególny sposób podjąć temat na wystawie i w katalogu. Zachęcamy też do odwiedzania katedry, i to zarówno do zejścia do podziemi, gdzie znajdują się pozostałości grobowców księcia Mieszka I i króla Bolesława Chrobrego, jak i podziwiania bardzo ważnej i pięknej Złotej Kaplicy. Ma ona wymiar symboliczny - zbudowana w czasach zaborów jako mauzoleum pierwszych władców Polski, przypominała o budowniczych państwa i dawała nadzieję na odzyskanie niepodległości. Ostatnia część wystawy będzie skupiona w Rezerwacie Archeologicznym Genius loci. Tutaj można zobaczyć całą skalę monumentalnego założenia Ostrowa Tumskiego i wałów grodowych - świadectwa wspólnej inwestycji ojca i syna, bo główny zrąb konstrukcji wzniesiono z inicjatywy Mieszka I, a rozbudowano za rządów Bolesława Chrobrego. Będziemy opowiadać o rzeczywistych świadkach tamtych dziejów, czyli zabytkach, które na swoje "zabytkowe oczy" mogły oglądać naszych pierwszych władców, a wręcz być ich własnością. Co ważne, te zabytki przetrwały długą, tysiącletnią podróż do naszych czasów i warto je poznać, wsłuchując w to, co mają nam do opowiedzenia. Czasami są to bardzo niepozorne, drobne obiekty, ale dzięki nauce jesteśmy w stanie odczytać z nich bardzo wiele. Zabytki archeologiczne, które są eksponowane w rezerwacie, pochodzą z badań prowadzonych właśnie na Wyspie Katedralnej, a niektóre z nich - jak choćby tysiącletnie dęby - można wręcz dotknąć.

Wystawa, która jest oczywiście wiodącym elementem proponowanych przez Muzeum Archeologiczne obchodów jubileuszu koronacyjnego, to jednak nie wszystko. Zapraszamy do całorocznego świętowania poprzez spotkania z naukowcami w cyklu prelekcji prowadzonych w ramach Akademii Genius loci. Jest tak wiele tematów, które warto poruszyć, mówiąc szeroko o problematyce władzy jako aktualnej dla wszystkich epok. W takim kontekście zapraszamy do uczestnictwa i dyskusji. Pierwsze prelekcje już się odbyły, a w sumie będzie ich aż 13. Gromadzimy się w piątki, zawsze o godzinie 18. Zachęcamy, żeby sprawdzać daty i tematy na stronie Rezerwatu Genius loci. Na wiosnę będziemy mówić o filozofii władzy, postawimy wiele intrygujących pytań, zdekonstruujemy też niektóre legendy. Jedno ze spotkań poświęcone będzie archeogenetyce, tematowi, który jest obecnie bardzo popularny, bo wszyscy chcą wiedzieć, kim byli Piastowie. Formuła tych spotkań jest otwarta, można śmiało zabierać głos i dopytywać naszych gości o różne kwestie.

M.S.: Powstanie także część edukacyjna dla dzieci i młodzieży. To z myślą o nich przygotowaliśmy kopie obiektów, które znajdą się zarówno na wystawie, obok swoich zabytkowych odpowiedników, lecz także w części ogólnodostępnej. Kopie zostały wykonane przez najlepszych rzemieślników tradycyjnymi metodami. Zaprezentujemy wykute w kuźni miecz i ostrogi oraz odlane, według wzorów, srebrne wczesnośredniowieczne ozdoby. Udostępniona zwiedzającym tarcza pokryta została cienkim pergaminem, tak by można było zobaczyć etapy jej powstawania. Kolejne wierne kopie mają zachęcać, by wziąć je do ręki, poczuć strukturę, wagę czy nawet przymierzyć i zrobić sobie pamiątkowe zdjęcie w towarzystwie wojów piastowskich. Zaplanowaliśmy także cykl zajęć wakacyjnych w lipcu i sierpniu powiązanych tematycznie z wystawą. W części edukacyjnej odbywać się będą przedstawienia kukiełkowe, których bohaterem będzie Bolesław Chrobry ze swoją świtą. W tej formie pokazywane będą wydarzenia historyczne, ale też legendy powiązane z Bolesławem i  rodem piastowskim.

A.S.: Na koniec warto dodać, że zaplanowaliśmy wyjątkową lekcję muzealną na Ostrowie Tumskim opartą na wirtualnej rzeczywistości. To dynamiczna lekcja, dzieci i młodzież poznają nie tylko oryginalne zabytki w trakcie wycieczki po Wyspie Katedralnej i spotkania w rezerwacie, ale mogą też pobrać na swoje telefony aplikację ukazującą, jak znane dziś miejsca mogły wyglądać w czasach Bolesława Chrobrego. Sprawdzić, jak zmienił się Ostrów Tumski przez 1000 lat i co zostało tu odkryte przez archeologów.

Rozmawiał Szymon Mazur

• Wystawa czasowa "Bolesław Chrobry /Z POZNANIA / po władzę i koronę"
• 16.04-31.12 - Muzeum Archeologiczne
• 17.06-31.12 - Rezerwat Archeologiczny Genius loci i Ostrów Tumski

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2025