Przodkowie Libelta byli rzemieślnikami. Ojciec Karola - Stanisław był szewcem. Miał dwoje dzieci z pierwszego małżeństwa. Po śmierci pierwszej żony w 1805 roku ożenił się z młodszą od siebie Katarzyną Zielińską. Ich jedynym dzieckiem był  Karol Fryderyk Libelt, który przyszedł na świat 8 kwietnia 1807 roku. W latach 1814-1817 Karol uczył się w szkole elementarnej, a w 1817 rozpoczął naukę w Gimnazjum św. Marii Magdaleny. W 1822 roku zmarł jego ojciec. Wówczas zaledwie 15-letni Karol musiał zatroszczyć się o byt swój i swojej rodziny, udzielając korepetycji uczniom niższych klas gimnazjum. Odkryty przy tej okazji talent pedagogiczny Libelta sprawił, że prokurator Pantaleon Szuman powierzył mu naukę swoich dzieci, co przyniosło młodemu Karolowi stabilizację finansową. Po maturze dzięki poparciu Szumana otrzymał stypendium, które umożliwiło mu kontynuację nauki na Uniwersytecie w Berlinie. W latach 1826-1830 studiował filologię klasyczną, filozofię i matematykę. Studia zakończył napisaną w języku niemieckim i obronioną w 1830 roku rozprawą doktorską O panteizmie w filozofii, której promotorem był Georg Hegel. Po obronie doktoratu Libelt odbył podróż naukową do zachodnich Niemiec, Belgii i Francji.

Na wieść o wybuchu powstania listopadowego przerwał pobyt na Zachodzie i powrócił do Poznania, by w styczniu 1832 roku nielegalnie przekroczyć granicę prusko-rosyjską. W Królestwie Polskim zaciągnął się do pułku artylerii. Jako szeregowiec walczył w bitwach  pod Ostrołęką i Chodczą. Za swoją postawę został odznaczony krzyżem Virtuti Militari i awansowany na podporucznika. Po upadku powstania na przełomie marca i kwietnia 1832 roku powrócił do Wielkopolski. Zgodnie z wprowadzonym prawem władze pruskie ukarały go konfiskatą majątku, rokiem więzienia i opłatą kosztów dochodzenia. Pozbawiony środków do życia, przyjął posadę nauczyciela synów Maurycego Szumana, brata Pantaleona. Maurycy wraz Pantaleonem konspiracyjnie koordynowali pomoc kierowaną do listopadowych emigrantów. Wkrótce Maurycy w prowadzoną działalność wtajemniczył Libelta. Na początku 1833 roku Pantaleon Szuman został aresztowany, a w wyniku śledztwa zatrzymano Libelta. Po kilku miesiącach został zwolniony, gdyż nie udowodniono mu zarzucanych przestępstw, lecz bezpowrotnie stracił możliwość zatrudnienia w szkolnictwie i administracji. W 1834 roku wziął odkładany w wyniku aresztowania ślub z Elżbietą Jaworską, która wkrótce zmarła wraz z dzieckiem przy porodzie. W listopadzie 1835 roku ożenił się z Marią Szumanówną, córką Maurycego, i osiadł jako dzierżawca majątku pod Wągrowcem. Małżeństwo Libeltów miało trzy córki: Kazimierę, Stanisławę i Felicję Antoninę oraz dwóch synów: Pantaleona i Karola.

W latach 40. XIX wieku władze pruskie zainicjowały w Wielkim Księstwie Poznańskim politykę stopniowej liberalizacji. Libelt wrócił do Poznania, gdzie prowadził pensjonat dla młodzieży męskiej i dorywczo pracował jako nauczyciel. Zaangażował się również w jawną działalność społeczno-kulturalną, a później konspiracyjną. W tym czasie Poznań stał się wiodącym ośrodkiem filozoficznym i intelektualnym ziem polskich. W naszym mieście wychodził "Dziennik  Domowy", "Orędownik Naukowy" i "Tygodnik Literacki". W latach 1843-1846 Libelt redagował "Rok... pod względem oświaty, przemysłu i wypadków czasowych", w którym regularnie zamieszczano artykuły o tematyce filozoficznej i społecznej. W Poznaniu publikowano filozoficzne prace Bronisława Trentowskiego, Henryka Kamieńskiego i Edwarda Dembowskiego. W 1843 roku w redagowanym przez siebie czasopiśmie Libelt wydrukował obszerny artykuł pt. O miłości ojczyzny, a w 1845 ukazała się Kwestia żywotna filozofii. O samowładztwie rozumu jako pierwszy z trzech tomów Filozofii i krytyki.

Libelt, będąc uczniem Hegla, znajdował się - jak wielu filozofów jego czasów - pod przemożnym wpływem niemieckiego myśliciela. Nie oznacza to jednak, że myśl Libelta nie miała rysów oryginalnych. Najlepiej to widać na przykładzie eseju O miłości ojczyzny -wydawanym kilkanaście razy i przetłumaczonym na język serbsko-chorwacki. Choć Libelt dostrzegał znaczenie państwa w życiu narodu, to daleki był od absolutyzowania, w heglowskim stylu, jego roli. Poznański myśliciel większy wpływ na kształtowanie świadomości narodowej przypisywał kulturze. Proponowany przez niego patriotyzm miał charakter emancypacyjny i demokratyzujący, co przekładało się w jego koncepcyjnym i praktycznym zainteresowaniu edukacją - wykluczonych wówczas - warstw chłopskich. 

Głoszone idee Libelt przekuwał w czyn. W latach 40. XIX wieku na terenie Poznańskiego działały organizacje konspiracyjne przygotowujące trójzaborowe powstanie, które miało wybuchnąć 21 lutego 1846 roku. Libelt, będąc jednym z przywódców Komitetu Poznańskiego, napisał Manifest do Narodu Polskiego, który został ogłoszony przez Rząd Narodowy 22 lutego w Krakowie. Do Krakowa jednak Libelt nie dojechał, gdyż 14 lutego został aresztowany. W procesie berlińskim, trwającym od sierpnia do grudnia 1847 roku, Libelt otrzymał jeden z surowszych wyroków - 20 lat więzienia. Po rewolucji marcowej 1848 roku w Berlinie ogłoszono amnestię i wypuszczono wszystkich więźniów politycznych. Libelt wrócił do Poznania, gdzie włączył się w działalność kierującego powstaniem Komitetu Narodowego. W 1850 przeniósł się do majątku żony w Czeszewie, działając na polu pracy organicznej. W latach 50. XIX wieku był wielokrotnie wybierany do Sejmu Pruskiego, gdzie pełnił funkcję prezesa Koła Polskiego. W jednym z przemówień parlamentarnych postulował utworzenie w Poznaniu uniwersytetu. W 1857 stał się jednym z założycieli Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, którego od 1868 roku aż do śmierci był prezesem. W powstaniu styczniowym brali udział dwaj jego synowie: Pantaleon i Karol, który zginął w bitwie pod Brdowem 29 kwietnia 1863 roku. W grudniu tego samego roku zmarła jego żona. Libelt przekazał swojemu synowi Czeszewo, a sam  przeniósł się do folwarku w Brdowie. Do końca swoich dni, na ile pozwalało mu szwankujące coraz bardziej zdrowie, prowadził działalność intelektualną. Zmarł 9 czerwca 1875 roku.

Krzysztof Brzechczyn

Krzysztof Brzechczyn - profesor Wydziału Filozoficznego UAM, interesuje się filozofią i historią, współredaktor Między pracą organiczną a walką o niepodległość. Myśl filozoficzna w Wielkopolsce w okresie zaborów (2022), przygotowuje książkę Umysł solidarnościowy. Geneza i ewolucja myśli społeczno-politycznej "Solidarności" w latach 1980-1989. 

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2022