W 1893 roku, sześć lat przed śmiercią, Izabela Działyńska ustanowiła Ordynację Książąt Czartoryskich w Gołuchowie, dzięki której zebrane zbiory pozostawały ogólnodostępne i nierozdzielne - w takim stanie przetrwały pod opieką przedstawicieli rodu Czartoryskich do 1939 roku. Wskutek II wojny światowej wiele elementów kolekcji narodowej zostało zrabowanych, inne zaś zniszczone; udało się ocalić jedynie najbardziej wartościowe obrazy, które były wówczas przechowywane w Warszawie, a następnie przekazywane pomiędzy różnymi muzeami. Zbiory odzyskano, jednak podczas powstania warszawskiego zdecydowana większość, z polecenia SS-Sturmbanführera Benno von Arenta, została bezprawnie przewieziona do zamku Fischhorn znajdującego się w Austrii.

W połowie lat 50. pozostałości kolekcji Izabeli z Czartoryskich Działyńskiej, zostały przetransportowane do Polski z ówczesnego Związku Radzieckiego; jednak poszukiwanie i odzyskiwanie elementów kolekcji, które zostały uznane za utracone trwają do dziś, nie udało się bowiem odzyskać wszystkich poszukiwanych dzieł.

To właśnie utworzenie Ordynacji Książąt Czartoryskich w Gołuchowie stało się główną inspiracją dla Muzeum Narodowego w Poznaniu, które wystawą Życie sztuką. Gołuchów Izabeli z Czartoryskich Działyńskiej świętuje 125-lecie jej ustanowienia. Ponadto Zamek w Gołuchowie, oddział poznańskiego Muzeum, przejęty w 1951 roku, został z inicjatywy Muzeum odrestaurowany, a także wyposażony w nowe dzieła sztuki.  

Izabela Czartoryska była córką Adama Jerzego Czartoryskiego i Anny Zofii z domu Sapieha, a w 1857 roku poślubiła hrabiego Jana Działyńskiego. Czartoryska już w młodym wieku wykazywała zainteresowanie kolekcjonerstwem; zgromadziła jedną z najbardziej wartościowych w Europie kolekcji waz greckich oraz wspaniałych przykładów rzemiosła artystycznego pochodzącego ze średniowiecza. Skomponowała też wspaniałą kolekcję malarską i archeologiczną, związaną z czasami antycznymi.

Zamek gołuchowski stał się główną siedzibą kolekcji w latach 50. XIX wieku. Działyńska dążyła do przywrócenia mu dawnej świetności (był niegdyś jedną z siedzib rodu Leszczyńskich). Renesansową budowlę w trakcie przebudowy wzbogacono o elementy architektoniczne sprowadzone między innymi z Włoch, Francji i Hiszpanii, zaś jedną z części zamku Czartoryska przeznaczyła na potrzeby muzeum.

Wystawa otwierana w niedzielę w Muzeum Narodowym, kuratorowana przez dr Ingę Głuszek oraz Paulinę Vogt-Wawrzyniak, to swoista refleksja nad bogatymi zbiorami dzieł sztuki, które prawdopodobnie nigdy nie powrócą do pierwotnego stanu. Skompletowane przez kuratorki elementy kolekcji to ponad 300 zabytków gołuchowskich, pochodzących ze zbiorów Muzeum Archidiecezjalnego w Poznaniu oraz Muzeum Narodowego w Krakowie, Poznaniu i Warszawie.

Jubileusz ustanowienia Ordynacji Książąt Czartoryskich w Gołuchowie to nie tylko okazja umożliwiająca wędrówkę po bogatej osi czasu odzwierciedlającej rozwój polskiego muzealnictwa, ale przede wszystkim nadzwyczajna możliwość by ujrzeć gołuchowskie zbiory - rozproszone po wielu muzealnych jednostkach - w takim zestawieniu, w jakim niegdyś były prezentowane.

Klaudia Strzyżewska

• Wystawa "Życie sztuką. Gołuchów Izabeli z Czartoryskich Działyńskiej"
• kuratorki: dr Inga Głuszek, Paulina Vogt-Wawrzyniak
• Muzeum Narodowe
  
• wernisaż: 27.05, g. 12, czynna do 19.08
• bilety: 8 zł (normalny), 5 zł (ulgowy)

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2018