Fascynujący życiorys Michała Waszyńskiego opisał jakiś czas temu amerykański autor Samuel Blumenfeld w książce Człowiek, który chciał być księciem. Teraz śladami polskiego reżysera i producenta podążyli jego rodacy, dokumentaliści Elwira Niewiera i Piotr Rosołowski. Film Książę i dybuk jest próbą rekonstrukcji nie tyle biografii bohatera, co jego skomplikowanej tożsamości, na którą niebagatelny wpływ miały burze historii.

Waszyński urodził się na początku XX wieku jako Mosze Waks w żydowskiej rodzinie w Kowlu na Wołyniu. Nazwisko zmienił w 1922 roku. W przedwojennej Polsce stał się jednym z najpopularniejszych i najbardziej płodnych reżyserów, autorem licznych melodramatów i komedii (kręconych "im szybciej, tym lepiej"). Ale dziełem jego życia była zrealizowana w języku jidysz ekranizacja sztuki Szymona An-skiego, Dybuk (1937). Fragmenty tego filmu wielokrotnie powracają w dokumencie Niewiery i Rosołowskiego.

W czasie wojny Waszyński trafił do armii Andersa, gdzie pracował w oddziale "propagandy i rozrywki". Dotarł szlakiem bojowym do Włoch i tam się osiedlił. Po wojnie z reżysera przeobraził się w producenta, nadzorował realizację wysokobudżetowych hollywoodzkich produkcji, takich jak Cyd czy Upadek Cesarstwa Rzymskiego. Odciął się całkowicie od swojej przeszłości, stworzył sobie personę "polskiego arystokraty na wygnaniu". Faktycznie zresztą posiadał pałac w Rzymie, który odziedziczył po hrabinie Tarantini. Mimo iż był gejem, już w przedwojennej Polsce żyjącym dość otwarcie, ożenił się z nią w 1946 roku. Małżonka wkrótce potem zmarła.

Twórcy dokumenty odnajdują miejsca, w których żył Waszyński, docierają do ludzi, którzy go znali (zmarł nagle w 1965 roku). Tworzą portret człowieka światowego, a przecież samotnego i wyobcowanego. Obrotnego i  ostrożnego. Kogoś, kto musiał kłamać i konfabulować, żeby żyć. A nawet przeżyć.

Bartosz Żurawiecki

• Książę i dybuk
• reż. Elwira Niewiera, Piotr Rosołowski
• premiera: 18.05

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2018