Kultura w Poznaniu

Kultura Poznań - Wydarzenia Kulturalne, Informacje i Aktualności

opublikowano:

Akcja: Powstanie

Są takie daty i wydarzenia w historii, których znaczenie rośnie z upływem lat i wzrostem świadomości społecznej i dziejowej. Tak jest z powstaniem wielkopolskim. Jedyne wygrane, najpierw traktowane lokalnie, lekceważone, a nawet wypierane, w setną rocznicę docenione, urosło do rangi wydarzenia wielkiej wagi. Okrągła rocznica dała początek zakrojonej na szeroką skalę akcji gromadzenia pamiątek powstańczych, być może ostatniej. Akcja się zakończyła, jury przyznało nagrody, a prawie 500 pamiątek wkrótce znajdzie się w wirtualnym muzeum historii Poznania CYRYL.

. - grafika artykułu
Żywy obraz z obchodów 20-lecia wybuchu powstania wielkopolskiego, Lwówek, 06.01. 1939 r. Fot. archiwum Haliny Urbańczyk (cyryl.poznan.pl)

Dyrektor Teatru Polskiego w Poznaniu pewnie się zdziwił, kiedy przyszła do niego nieznajoma kobieta z walizką starych pocztówek i zdjęć. On, łodzianin, z Poznaniem związany dopiero od kilku lat, ona, Wielkopolanka zatroskana o los rodzinnych pamiątek. Trafiła najlepiej, jak mogła. Dyrektor Maciej Nowak pomyślał, że takich walizek w domowych archiwach może być więcej. I że trzeba je z tych czeluści wydobyć. Zbliżała się setna rocznica powstania wielkopolskiego, więc nie namyślając się długo, udał się ze swoim pomysłem do zastępcy prezydenta Poznania Jędrzeja Solarskiego. Ten z kolei stwierdził, że najlepszym miejscem do przeprowadzenia takiej akcji jest Cyryl.

I tak zaczęła się akcja Powstanie. Już w czasie jej trwania, odpowiadając na sugestie historyków, podjęto decyzję o przyjmowaniu także materiałów związanych z I wojną światową i wojną polsko-bolszewicką, ponieważ okazało się, że tych trzech tragicznych wydarzeń nie da się oddzielić - zdecydowana większość powstańców wcześniej była w wojsku niemieckim, a potem brała udział w wojnie z bolszewikami.

Prezydent Solarski wyobrażał sobie, że Cyryla szturmować będą tłumy dysponentów pamiątek po powstańcach, Cyryl nie był tego wcale taki pewien. Te dwa stanowiska spotkały się gdzieś pośrodku - do Cyryla i współpracujących z nim instytucji w 11 wielkopolskich miastach przyszło kilkadziesiąt osób, które udostępniły prawie 500 różnego rodzaju pamiątek. Wśród nich dominują medale, odznaczenia, legitymacje i dyplomy. Jest też bardzo dużo fotografii, trochę listów, własnoręcznych życiorysów, wspomnień. Jest mundur i czapka weterana, talerz pamiątkowy wręczony rodzicom, którzy wysłali trzech synów do powstania, figurka św. Antoniego towarzysząca jej właścicielowi w powstańczej i wojennej epopei oraz papierowy lampion z orłem, który wisiał w oknie kamienicy przy Al. Marcinkowskiego w dniu, w którym Paderewski przemawiał w Bazarze.

Zdjęcie i dokumenty zostały w Cyrylu zeskanowane, medale sfotografowane, a mundur i czapka zdigitalizowane w outsourcingu techniką 360 stopni. Wszystkie obiekty wróciły do rodzin powstańców. Jury akcji 28 września wyłoniło najwartościowsze i najciekawsze zdaniem jego członków pamiątki. Ich właścicielom przyznano nagrody i wyróżnienia ufundowane przez miasto Poznań i Samorząd Województwa Wielkopolskiego.

Pierwszą nagrodą jurorzy uhonorowali bogatą kolekcję zdjęć i dokumentów powstańczych należących do członków rodziny Michałkiewiczów, wśród których były dwie kobiety, ochotniczki, sanitariuszki. Nie przyznano trzeciej nagrody, za to dwie równorzędne nagrody drugie - za kolekcję materiałów archiwalnych należących do urodzonych na poznańskich Ratajach powstańców Józefa i Jana Grzybków oraz za pamiątki po Franciszku Banaszyńskim z Wągrowca.

Nagroda Marszałka Województwa Wielkopolskiego trafiła do córki Mieczysława Wierzbińskiego za znakomity, unikatowy i wyjątkowo cenny zbiór odpisów listów trzech braci Wierzbińskich do matki i matki do synów z okresu I wojny światowej. Przeżył tylko jeden, Mieczysław, który wziął potem udział w powstaniu wielkopolskim i wojnie polsko-bolszewickiej, skąd pochodzi druga część tej kolekcji, czyli ponad 80 nigdzie niepublikowanych zdjęć. Jury przyznało także cztery wyróżnienia pieniężne i jedno wyróżnienie honorowe za piękne zdjęcie "żywego obrazu" zaprezentowanego podczas obchodów 20-lecia wybuchu powstania przez młodzież z koła śpiewaczego w Lwówku w powiecie nowotomyskim.

W grudniu 2018 roku wszystkie zgromadzone pamiątki utworzą wirtualną kolekcję na portalu cyryl.poznan.pl. Wtedy też w Poznaniu otwarta zostanie plenerowa wystawa najciekawszych fotografii oraz zdjęć nagrodzonych przedmiotów i dokumentów, która od stycznia 2019 roku prezentowana będzie we wszystkich biorących udział w akcji miastach, w każdym goszcząc miesiąc. Potem wróci do Poznania i być może trafi do muzeum. A Cyryl nadal będzie gromadził powstańcze pamiątki, czekając w swojej siedzibie przy ul. Ratajczaka 44 na wszystkich tych, do których informacja o akcji nie dotarła, a mają w szufladzie rzeczy znane do tej pory jedynie wnukom powstańców.

Danuta Bartkowiak

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2018