Rzadkim zjawiskiem jest tak szybkie zakorzenienie się stosunkowo nowej nazwy miejskiego placu czy ulicy, jak miało to miejsce w przypadku placu Cyryla Ratajskiego. Plac ten jest najczęściej zmieniającym nazwę miejscem w Poznaniu. Został wytyczony na początku XIX wieku i wówczas otrzymał nazwę Rynku Nowomiejskiego. Nazwa ta była adekwatna, gdyż założeniem projektującego go architekta Davida Gilly'ego było stworzenie tu centrum handlowego nowo projektowanego Górnego Miasta.

Chwila uwagi należy się zresztą samemu architektowi. Ten syn hugenockiego emigranta niemal całe życie poświęcił, projektując na Pomorzu. Do jego dzieł należą porty w Kołobrzegu, Gdańsku i Świnoujściu. Założył również dwie uczelnie kształcące budowniczych - w Szczecinie oraz Berlinie. Z berlińskiej uczelni wyszły takie sławy jak Roger Sławski i projektujący w stylu modernistycznym Kazimierz Ulatowski. Obecnie z tej prywatnej pierwotnie szkoły wyewoluował Technische Universitat Berlin. O klasie Davida Gilly'ego jako pedagoga świadczy fakt, iż jego uczniem był Karl Friedrich Schinkel, najbardziej chyba znany niemiecki architekt.

Powróćmy jednak do Poznania. Plac jeszcze w czasie zaborów przemianowany został na Konigsplatz (plac Królewski). Po odzyskaniu niepodległości w 1919 roku nazwa została zmieniona na plac Nowomiejski, ale zachowała się jedynie do 1939 roku, kiedy to niemieckie władze okupacyjne przywróciły starą nazwę Konigsplatz. W czasach Polski Ludowej ponownie trzeba było wymieniać tabliczki, bo oficjalną nazwę zmieniono na plac Młodej Gwardii.

Dopiero w 1990 roku postanowiono w tym miejscu uczcić Cyryla Ratajskiego, który był adwokatem oraz trzykrotnym prezydentem Poznania w okresie międzywojennym. Nazwa ta przyjęła się nadzwyczaj dobrze i plac Cyryla wszedł na stałe do miejskiego języka Poznania. Poznań uniknął wielkiej przebudowy w duchu socrealistycznym, a co za tym idzie niemal całkowitego zniszczenia kształtującej się poprzez stulecia tkanki miejskiej. Można powiedzieć, że Poznań uniknął losu Warszawy, która do dzisiaj nie może się otrząsnąć po sterowanej z Moskwy powojennej odbudowie i upodobnieniu do właśnie tego - niezbyt urodziwego - miasta. Urbanistyka Poznania przypomina raczej stare europejskie miasta, a jego ulice o wiele bardziej sprzyjają stawianiu na nich kawiarnianych ogródków niż organizowaniu parad wojskowych. Pierwotna, XIX-wieczna zabudowa placu utrzymana była w stylu neorenesansowym, została ona jednak niemal całkowicie zniszczona w czasie II wojny światowej. Najbardziej charakterystycznym budynkiem placu, który został utrzymany w tym nurcie do dzisiaj, jest budynek Prowincjonalnej Ubezpieczalni Ogniowej - obecnie siedziba PZU.

Plac Cyryla jest jednym z trzech (obok placu Waryńskiego i placu Wielkopolskiego) większych założeń osiedli socrealistycznych w Poznaniu. Jego budowa była realizacją postulatu wprowadzania zabudowań mieszkaniowych dla robotników w centrum miasta.

Socrealistyczne kamienice zostały wybudowane w latach 1954-55 według projektu Adama Hahna i Zygmunta Łomskiego. Zauważyć należy, że z szacunkiem odniesiono się do wcześniejszych założeń urbanistycznych i socrealistyczna jest wyłącznie forma budynków, a układ placu i dochodzących do niego ulic pozostał zgodny z ich historycznym kształtem.

Architektura zabudowy placu Cyryla przywodzi na myśl warszawską Marszałkowską Dzielnicę Mieszkaniową, rożni się jednak od niej dość znacznie - skala kamienic nawiązuje raczej do polskiego klasycyzmu niż do przytłaczającego monumentalizmu rodem z Rosji Sowieckiej, a zastosowane w nich zdobienia i nieco przesadna historyzująca ornamentyka schlebiały gustom robotników, którzy stali się ich mieszkańcami.

Plac Cyryla przez długie lata nie cieszył się przesadnie dobrą sławą. Głownie z uwagi na urzędujące na nim panie oferujące nie do końca moralne usługi rozrywkowe. Obecnie plac jest rewitalizowany i choć częściowo przywraca mu się blask z końca XIX wieku, kiedy to był zdecydowanie bardziej elegancką, reprezentacyjną i pożądaną lokalizacją niż Stary Rynek.

Marcin Stachowiak

• wycieczka z cyklu Modernistyczny Poznań pt. Modernistyczne Aleje Marcinkowskiego
• 8.06, g. 16
• początek: Al. Marcinkowskiego 32 - naprzeciwko wejścia do Sądu Okręgowego