W Wielkopolsce po tamtej epoce pozostały budowle, dzieła sztuki, wydobywane i odsłaniane z ziemi relikty, z których archeolodzy niczym z puzzli układają świat sprzed tysiąca lat. Szlak Piastowski to jedna z najpopularniejszych tras turystycznych w Polsce. Ale po ponad 40 latach istnienia, wymagająca też - mówiąc najoględniej - odświeżenia. Dlatego w 2011 roku, z inicjatywy Marka Woźniaka, marszałka województwa wielkopolskiego, marszałkowie województw wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego powołali Radę Programowo-Naukową Szlaku Piastowskiego, w której skład wchodzą archeolodzy, historycy, samorządowcy oraz specjaliści do spraw turystyki. Rada opracowuje nową, szeroką koncepcję szlaku. Taką jednak, by podkreślała ona piastowski charakter szlaku, a odrzucała z niego to, co przez lata doń się "wepchnęło", choć nijak do piastowskich dziejów się nie ma.
Dlatego więc przyjęto cezurę czasową - na trasie szlaku mogą się znaleźć jedynie obiekty, które powstawały od połowy X wieku do 1370 roku czyli do śmierci ostatniego króla z dynastii Piastów, Kazimierza Wielkiego. Sporządzono spis i ocenę stanu zabytków dotychczas znajdujących się na szlaku, ustalono listę tych, które na nim powinny pozostać oraz tych, które z powodu braku związków z piastowskimi dziejami z listy tej powinny zniknąć. W ten sposób wytyczono dwie główne trasy szlaku, przecinające się w Gnieźnie, które stwarzają możliwość pełnego poznania piastowskiego dziedzictwa w Wielkopolsce i na Kujawach. Na taką wyprawę potrzeba jednak kilku dni. W zależności jednak od czasu, jakim będą dysponować turyści, mogą oni dowolnie wybierać te miejsca, które chcą zobaczyć. Obie trasy wskazują im jedynie, gdzie piastowskich śladów szukać.
Od Lubinia do Włocławka
I tak trasa pierwsza wiedzie od opactwa benedyktyńskiego w Lubiniu (z fragmentami romańskich murów kościoła i średniowiecznego wyposażenia oraz pobliskim kościołem pw. św. Leonarda, którego kamienna bryła uchodzi za jeden z cenniejszych zabytków romańskich w Wielkopolsce) przez Poznań (z Ostrowem Tumskim, na którym archeolodzy odkryli niedawno relikty palatium Mieszka I i kaplicy Dąbrówki, najstarszą polską katedrą pw. śś. Apostołów Piotra i Pawła, gotyckim kościołem pw. NMP, ale także romańskim kościołem pw. św. Jana Jerozolimskiego za Murami na Komandorii czy zamkiem Przemysła, z którego oryginalne zachowały się jedynie gotyckie piwnice), Pobiedziska (Skansen Miniatur Szlaku Piastowskiego), Ostrów Lednicki (z pozostałościami palatium i kaplicy-baptysterium oraz reliktami grodowego kościoła i urządzeń obronnych z czasów Mieszka I będącymi pod pieczą Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy), Gniezno (z katedrą pw. Wniebowzięcia NMP będącą miejscem koronacji królów z dynastii Piastów, dziś słynącą z relikwii św. Wojciecha oraz Drzwi Gnieźnieńskich - najwspanialszego dzieła sztuki romańskiej w Polsce, a także z kościołami pw. św. Jana Chrzciciela i oo. Franciszkanów oraz Muzeum Początków Państwa Polskiego), Żnin (Muzeum Ziemi Pałuckiej), Biskupin (z rekonstrukcją wczesnośredniowiecznej wioski, mniej znanej niż słynnej osady łużyckiej), Trzemeszno (z bazyliką Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, w której zachowały się elementy romańskie), Mogilno (pobenedyktyński zespół klasztorny z kościołem pw. św. Jana Apostoła), Strzelno (z rotundą św. Prokopa i kościołem pw. Świętej Trójcy ze słynnymi romańskimi kolumnami z personifikacjami cnot i przywar), Inowrocław (z kościołem pw. Imienia Najświętszej Marii Panny, jednym z najczystszych stylowo zabytków romańskich w Polsce), Kruszwicę (z romańską bazyliką śś. Apostołów Piotra i Pawła oraz reliktami grodu z X wieku i zamku Kazimierza Wielkiego), Płowce (pomnik upamiętniający polsko-krzyżacką bitwę pod Płowcami w 1331 roku), Brześć Kujawski (gotycki, później przebudowywany, kościół pw. św. Stanisława Biskupa oraz pomnik Władysława Łokietka) do Włocławka (z gotycką katedrą pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny).
Od Łekna do Kalisza
Trasa druga łączy Łekno (odkryte przez archeologów relikty wczesnośredniowiecznych grodów i romańskiej rotundy oraz opactwa cysterskiego czekają na utworzenie tu rezerwatu archeologicznego) z Kaliszem (relikty wczesnopiastowskiego grodu - z replikami dawnej zabudowy - chroni rezerwat archeologiczny "Kaliski gród Piastów"; zachowały się też fragmenty fundamentów zamku Kazimierza Wielkiego i murów obronnych) - po drodze są: Wągrowiec (pocysterski zespół klasztorny), Gniezno, Grzybowo (relikty grodu z X wieku), Giecz (relikty jednego z najpotężniejszych grodów wczesnopiastowskiej Polski z nigdy nieukończonym palatium, z pozostałościami romańskiej świątyni i walów obronnych), Ląd (relikty grodu z przełomu IX i X wieku oraz najwspanialszy zespół pocysterski w Polsce) i Konin (XII-wieczny romański słup z piaskowca, najstarszy znak drogowy w Polsce umieszczony w połowie drogi łączącej Kalisz z Kruszwicą, stoi przed gotyckim kościołem pw. św. Bartłomieja).
Anna Plenzler