Jeden z najwybitniejszych mieszkańców stolicy Wielkopolski drugiej połowy XX w. był poznaniakiem z wyboru. Urodził się w "dalekim" Sosnowcu, gdzie dane mu było spędzić szczęśliwe dzieciństwo i młodość.

Beztroski okres przerwała II wojna światowa, w czasie której zmuszony był do podjęcia ciężkiej fizycznej pracy w fabryce drutu, zapisując jednocześnie piękną konspiracyjną kartę w podziemnej organizacji niepodległościowej związanej z AK, co okupił aresztowaniem przez Gestapo oraz kilkumiesięcznym więzieniem. Do Poznania przybył dopiero jesienią 1945 r. i rozpoczął studia na Wydziale Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu Poznańskiego (później UAM), które z powodzeniem ukończył w 1949 r. Wcześniej (będąc na trzecim roku pierwszego kierunku) zapisał się na socjologię, gdzie już w 1950 r. obronił napisaną pod kierunkiem prof. Tadeusza Szczurkiewicza rozprawę doktorską.

Doskonale zapowiadająca się kariera została niemal z dnia na dzień zatrzymana. Socjologia uznana została bowiem wkrótce za naukę czysto burżuazyjną, której uprawianie i wykładanie nie powinno mieć miejsca w murach "socjalistycznych" uniwersytetów. Kilka następnych lat Ziółkowski spędził jako urzędnik w Miejskiej Komisji Planowania Gospodarczego przy Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, by do reaktywowanej Katedry Socjologii UAM wrócić dopiero w 1957 r. Kilkuletnia praca w miejskich organach oraz naukowy stopień sprawiły jednak, że to właśnie jemu powierzono w 1956 r. stanowisko redaktora naczelnego wznowionej po stalinowskiej nocy Kroniki Miasta Poznania. Odważnie kształtował jej linię wydawniczą m.in. poprzez publikację pierwszych naukowych analiz poświęconych Poznańskiemu Czerwcowi 1956. Zwolniony w 1958 r. "za Czerwiec" ponownie rzucił się w wir wytężonej pracy naukowej, szybko uzyskując habilitację (1960 r.) i zdobywając uznanie nie tylko na arenie krajowej, ale również międzynarodowej. Piastował m.in. prestiżowe stanowiska w strukturach UNESCO.

Do kraju wrócił ostatecznie jesienią 1980 r., błyskawicznie odnajdując się w poznańskich realiach "solidarnościowego karnawału". Ukoronowaniem jego różnorodnej i bogatej aktywności podejmowanej w tamtym czasie pozostaje w pełni demokratyczny wybór na stanowisko rektora UAM, której to godności został przez władze pozbawiony w pierwszych miesiącach stanu wojennego. Umocniło to jednak jego i tak już silną pozycję w kręgu poznańskich środowisk opozycyjnych. W kwietniu 1989 r. powierzono mu stanowisko przewodniczącego poznańskiego Komitetu Obywatelskiego "Solidarność". Wyborczy triumf zaprowadził go wówczas do Senatu, który w 1991 r. zamienił na Kancelarię Prezydenta RP Lecha Wałęsy, gdzie przez cztery kolejne lata kształtował nieosiągalny niekiedy dla jego następców wzorzec uprawiania polityki oparty na bezinteresownej służbie państwu oraz społeczeństwu. Janusz Ziółkowski zmarł 5 kwietnia 2000 r. Spoczywa na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha.

Piotr Grzelczak