PeWuKa trwała od 16 maja do 30 września 1929 roku i była pierwszą tak dużą wystawą o charakterze ogólnokrajowym w dziejach odrodzonej po przeszło stu latach zaborów ojczyzny. Jej zadaniem było udokumentowanie dokonań narodu polskiego w dziesiątą rocznicę odzyskania niepodległości. "Albowiem wbrew przewidywaniom niechętnych nam sąsiadów, posądzających nas o brak umiejętności gospodarowania się, a ku własnej i naszych politycznych przyjaciół radości, pogłębiliśmy i rozszerzyliśmy we wszystkich dziedzinach życia kulturalnego i gospodarczego nasz stan posiadania z pierwszego roku wolności. (...) Powszechną Wystawą Krajową daje naród polski świadectwo swej pracy i dojrzałości gospodarczej wobec siebie i świata" - napisali autorzy publikacji Co każdy wiedzieć powinien o Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w r. 1929.
Inicjatywa zorganizowania wystawy ogólnokrajowej zrodziła się w Poznaniu. Jej gorącym orędownikiem był od 1924 roku prezydent Cyryl Ratajski. W końcu pomysł zyskał poparcie w całym kraju, a jej zorganizowanie można było oprzeć na ofiarności obywateli. W Co każdy wiedzieć powinien... można było przeczytać m.in., że: "Naród złożył na dzieło to dobrowolną ofiarę 5 mln zł i tem samem zapewnił Wystawie podstawy finansowe tak silne, że nie ma już lęku o niepowodzenie". 5 stycznia 1927 roku rząd Rzeczypospolitej wydał zgodę na urządzenie PWK w Poznaniu. Jej organizacją zajęło się Towarzystwo Powszechnej Wystawy Krajowej. Patronat nad wystawą objął prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki. Na czele powołanego do życia Komitetu Honorowego stanął ówczesny prezes Rady Ministrów marszałek Józef Piłsudski, wszyscy ministrowie, marszałkowie Sejmu i Senatu oraz kardynałowie.
Cechy harmonii i piękna
Władze Poznania oddały bezpłatnie pod wystawę tereny i budynki należące do Targów Poznańskich, powiększając je o grunty na Łazarzu wykupione za 2 mln zł od prywatnych właścicieli. Łącznie teren wystawy zajął ponad 60 hektarów, na których postawiono 76 budynków i kilkadziesiąt pawilonów sezonowych. Wystawę podzielono na cztery działy: Kultury i Sztuki, Gospodarstwa Narodowego, Wychowania Fizycznego i Sportów oraz Emigracji.
Organizacją Działu Kultury i Sztuki zajął się artysta malarz Tadeusz Pruszkowski. W nowym gmachu Collegium Anatomicum przy ul. Święcickiego (dokończonym dzięki wsparciu rządu RP specjalnie z okazji PWK) oraz na jego dziedzińcu pokazano dzieła sztuki współczesnej i dawniejszej - m.in. obrazy Hołd Pruski, Joanna d'Arc oraz Batory pod Pskowem Jana Matejki, a także kilkadziesiąt kartonów witrażowych Józefa Mehoffera. W ramach Działu Kultury i Sztuki stworzono wystawę dotyczącą nauki i wychowania. Miała ona pokazać, że "szkoła polska obok kultu ogólnoludzkich i narodowych ideałów przygotowuje młodzież do realnej pracy i czynu, jakiego żąda od niej rozbudowująca się Ojczyzna na roli, w fabryce, w warsztacie i w kopalni, w kantorze i w laboratorium naukowem, czy bibliotece". Za zorganizowanie działu odpowiedzialne było Ministerstwo Oświecenia, które zajęło na ten cel pierwsze piętro gmachu Collegium Chemicum o powierzchni - jak wtedy pisano - "równej 60 dużym klasom szkolnym".
W najbardziej rozbudowanym Dziale Gospodarstwa Narodowego reprezentowane były takie gałęzie gospodarki, jak leśnictwo, rolnictwo, łowiectwo, przemysł ciężki, budowlany, elektrotechniczny, spożywczy, włókienniczy, rzemiosło, handel, ubezpieczenia. W pawilonie położonym w parku Wilsona pokazano dorobek kobiet polskich na polu naukowym, artystycznym i rzemieślniczym. "Tak jak kobieta była i jest czynnikiem ważnym a dodatnim w życiu narodu, tak i występ jej na PWK musi mieć cechy niepowszedniości, harmonii i piękna" - pisali organizatorzy wystawy. W Dziale Wychowania Fizycznego i Sportów pokazano dokonania polskiego sportu - siedzibą działu stał się gmach Szkoły Handlowej przy ul. Śniadeckich. Wystawie towarzyszyły zawody zorganizowane przez Polski Związek Hokeja, turniej kobiet w szermierce, regaty wioślarskie, zawody hipiczne, motorowe, lekkoatletyczne i międzynarodowe zawody w polo. Z okazji PWK odbył się też zlot Wszechsłowiańskich Towarzystw Sokolich oraz Związku Harcerstwa Polskiego. Część tych imprez odbyła się na nowo wybudowanym za ok. 2 mln zł stadionie miejskim. W Dziale Emigracja pokazano osiągnięcia Polaków mieszkających poza granicami Rzeczypospolitej. Z publikacji Co każdy wiedzieć powinien... dowiadujemy się, iż: "Pawilon »Polonja zagranicą«, fundowany przez Polaków w Ameryce kosztem 45 tysięcy dolarów, będzie po wystawie przekształcony na muzeum Polonji zagranicznej".
Mniejsze i większe inwestycje
Leon Mikołajczak, dyrektor finansowy PWK, w rozmowie z dziennikarzem Kuriera Poznańskiego opublikowanej 15 maja 1929 roku wylicza koszty poniesione na zorganizowanie wystawy: "Ogólne koszta należy podzielić na cztery grupy. Poza budżetem 15 mln zł wliczyć należy do ogólnych kosztów przyspieszone inwestycje miejskie, wkłady oraz dotacje rządu, a nadto inwestycje prywatne (...). Z miejskich większych inwestycji wymienić trzeba: Hotel Polonja, elektrownia, szkoła handlowa, palmiarnia, budżet komisji kwaterunkowej, domy mieszkalne, subwencja dla PWK, rozbudowa ulic, renowacje, roboty kanalizacyjne, kable i wodociągi - razem 45 mln zł. Rząd przeznaczył na wykończenie gmachów uniwersyteckich 2,5 mln zł, dla poszczególnych ministerstw 3,5 mln zł. Ministerstwo Komunikacji buduje dworzec wystawowy i występuje jako poważny wystawca, podobnie poczta i monopole. Przewidziana dotacja rządu ma wynieść 2,1 mln zł. Razem wydatki rządu wynoszą ok. 10 mln zł. Z prywatnych przedsiębiorstw Poznańska Kolej Elektryczna zaangażowała się na 4-5 mln zł, Hugger budując centralną restaurację na 2 mln zł, Starostwo Powiatowe przez budowę mieszkań na 1,5-2 mln zł, PKO na 1,5 mln zł, zaś Autoruch na 2 mln zł. Doliczając jeszcze inwestycje prywatnych firm, które wzniosły pawilony, ogólny koszt wystawy ustalić można na ok. 85 mln zł".
Przyjeżdżajcie do Poznania
Powszechną Wystawę Krajową zwiedziło w sumie 4,5 mln osób. Jej przebieg relacjonowało ok. 900 dziennikarzy z całego świata. Dziennik Chiński Gun-Buo tak podsumował wystawę: "Organizatorzy, którzy zadali sobie trud pokazania, czego Polska dokonała w dziesięć lat swej niepodległości, w pełni osiągnęli ten cel i postawili świat przed faktem wybitnej pracy i rozwoju we wszystkich dziedzinach życia ekonomicznego, politycznego i kulturalnego". Ilustrowane czeskie pismo Nova Praha pisało: "Po głębokim namyśle, gdzie w roku bieżącym pojechać, zdecydujcie się na wyjazd do Poznania. Żałować nie będziecie". Holenderska gazeta Algemeen Handelsblad napisała: "PWK pogrzebała na wieki sarkastyczne przysłowie o polskiej gospodarce. Polska dowiodła, że jest nowoczesnym państwem europejskim i zasługuje na nasze zaufanie". Nowojorska Tribune podkreślała: "Otwarcie Wielkiej Wystawy Krajowej w Poznaniu przekonało wszystkich, że Polska żyje, rozwija się i potężnieje. Inicjatorzy wystawy poznańskiej oddali Polsce bardzo ważne usługi".
Po 85 latach
W 85. rocznicę PeWuKi Międzynarodowe Targi Poznańskie organizują Powszechną Wystawę Krajową "Konkurencyjna Polska", która trwać będzie na terenie MTP od 2 do 15 czerwca. Patronat nad wystawą objął prezydent RP Bronisław Komorowski. Prezydent otworzy ją uroczyście 2 czerwca. 85-lecie pierwszej wielkiej ogólnopolskiej wystawy nie jest jedynym impulsem do zorganizowania współczesnej PWK. Czerwcowa impreza ma też upamiętnić 25-lecie pierwszych wolnych wyborów do Sejmu i Senatu w czerwcu 1989 roku oraz zaprezentować największe osiągnięcia gospodarcze, samorządowe, kulturalne i naukowe Polski minionego ćwierćwiecza.
- Zwiedzając ekspozycję PWK, będzie można się przekonać, że Polska jest silną i rozpoznawalną na całym świecie marką oraz jak wielkim potencjałem dysponują nasi rodzimi przedsiębiorcy, naukowcy i artyści - mówi Andrzej Byrt, prezes Zarządu Międzynarodowych Targów Poznańskich. - Wystawę uzupełnią konferencje, panele dyskusyjne i spotkania z wybitnymi osobowościami - dodaje prezes.
Na czerwcowej PWK swój dorobek zaprezentują polskie województwa - będzie można poznać znane i mniej znane osiągnięcia regionów. Urząd Patentowy RP zaprezentuje 30 polskich produktów nagrodzonych prestiżową międzynarodową nagrodą Red Dot Award - to pierwsza i jak dotąd jedyna taka wystawa w naszym kraju. Prezentowane na niej produkty będą niezmiernie różnorodne: od małych pieczątek, przez aparaturę medyczną, po meble i produkty AGD. Wszystkie łączy funkcjonalny i estetyczny wzór oraz najwyższa jakość wykonania. Wspólne dla nich jest również to, że zostały zaprojektowane przez młodych, polskich, kreatywnych projektantów i w większości są produkowane przez polskie przedsiębiorstwa. Na "nowej" PWK poznamy też współczesny polski design. Zlokalizowana w pawilonie 1 MTP wystawa będzie miała charakter edukacyjny. Obok krzesła, sofy oraz obuwia - produktów w naturalny sposób kojarzonych z nazwiskiem projektanta, pokazane zostaną między innymi odkurzacz, tramwaj oraz kosmetyki.
Czerwcowa wystawa to też okazja do zaprezentowania polskiego dorobku w zakresie ochrony środowiska. 11 czerwca rozpocznie się Krajowa Konferencja Ochrony Środowiska, która zajmie się podsumowaniem działań ekologicznych Polski po 10 latach obecności w UE oraz określi ich dalszy rozwój do 2030 roku. Organizatorami konferencji są minister środowiska, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu oraz Międzynarodowe Targi Poznańskie. Patronat honorowy nad nią objął marszałek Senatu Bogdan Borusewicz.
Karol Szaładziński