Przy okazji niedawnych obchodów stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości w przestrzeni publicznej regularnie pojawiały się nazwiska jej "Ojców", o których wolna Rzeczpospolita w pierwszej kolejności winna pamiętać. Co znamienne, wśród czołowej szóstki polityków sprzed wieku (Piłsudski, Dmowski, Paderewski, Witos, Korfanty, Daszyński), których współczesny wybór siłą rzeczy nosi znamiona konsensusu, próżno szukać nazwisk związanych bezpośrednio z Wielkopolską. Partyjny klucz sprawił jednocześnie, że wśród tych, którzy wedle dzisiejszych ocen i wyobrażeń kładli podwaliny pod gmach młodej demokracji parlamentarnej, zabrakło Wojciecha Trąmpczyńskiego. Pierwszego marszałka Sejmu Ustawodawczego, pierwszego marszałka Senatu, przez długi czas drugiej po Naczelniku osoby w państwie. Nad Wartą to niedopatrzenie może wydawać się szczególnie bolesne, inna sprawa, że Wielkopolanie, o czym już na tych łamach niejednokrotnie pisałem, tradycyjnie dość oszczędnie chwalą się swymi wybitnymi antenatami na arenie ogólnopolskiej.

"Akuszer polskiego parlamentaryzmu", jak scharakteryzował go Stanisław Cat-Mackiewicz, przyszedł na świat 8 lutego 1860 roku w niewielkiej miejscowości Dębłowo nieopodal Gniezna. I choć wywodził się ze średniej szlachty (ojciec utrzymywał się z dzierżaw), to wcześnie osierocony przez obydwoje rodziców musiał sobie poradzić w dorosłym życiu, wybierając inną drogę. Ukończywszy renomowane Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, postawił na wolny zawód i studia uniwersyteckie w zakresie prawa (Berlin, Wrocław), które w 1881 roku z powodzeniem ukończył, zasilając tym samym szeregi wciąż jeszcze wątłej polskiej inteligencji w zaborze pruskim. W 1886 roku zdecydował się zamieszkać na stałe w Poznaniu, rozpoczynając pracę w kancelarii adwokackiej swego szwagra Władysława Jażdżewskiego, by po jego odejściu przejąć klientelę reprezentującą m.in. ziemiaństwo. Kariera wziętego prawnika nabrała dodatkowego przyspieszenia wraz ze zdobyciem przez Wojciecha Trąmpczyńskiego uprawnień notariusza. To, w jakiej lidze zaczął z czasem grać nasz bohater, dobrze ilustruje fakt, że to właśnie on przygotował akt notarialny Nowej Drukarni Polskiej, wydającej m.in. poczytnego "Kuriera Poznańskiego" i "Orędownika", a także zasiadał we władzach Spółki Akcyjnej "Bazar".

Pracując zawodowo, nie zapominał bynajmniej o sprawie narodowej. Rychło dał się poznać jako zaangażowany działacz społeczno-polityczny. Pierwszą zaś areną owych wprawek na rzecz polskiej społeczności Poznania był wybór w 1901 roku do rady miejskiej, którą w roku 1910 zamienił na Sejm Pruski, i wreszcie dwa lata później na Reichstag. Parlamentarna praktyka i twarde polityczne kompetencje zdobyte na trudnym terenie, gdzie przyszło mu toczyć ostre polemiki z antypolskimi wystąpieniami niemieckich polityków, przyniosły Trąmpczyńskiemu nie tylko uznanie ze strony adwersarzy, ale i sporą popularność w Wielkopolsce, gdzie o jego retorycznych popisach regularnie pisywała prasa. W czasie I wojny światowej konspirował w ramach Centralnego Komitetu Obywatelskiego, by w "godzinie próby", która nastała w grudniu 1918 roku, wejść w skład Naczelnej Rady Ludowej i objąć na krótko naczelną prezesurę Prowincji i Rejencji Poznańskiej. Na krótko, bo w lutym 1919 roku upomniała się o niego wielka polityka.

Wobec braku możliwości przeprowadzania wyborów do Sejmu Ustawodawczego w ogarniętej powstaniem Wielkopolsce Wojciech Trąmpczyński wraz z innymi polskimi posłami do parlamentu Rzeszy został automatycznie dokooptowany i zaproszony na inauguracyjne posiedzenie Sejmu zaplanowane na 10 lutego 1919 roku. Zaledwie cztery dni później jako reprezentant Związku Ludowo-Narodowego pokonał w bezpośrednim głosowaniu Wincentego Witosa i objął stanowisko marszałka jedynej wówczas izby polskiego parlamentu, której najważniejszą misją było przygotowanie projektu nowej konstytucji. Co istotne, marszałek Trąmpczyński stanął wyraźnie ponad gorącymi politycznymi podziałami znamionującymi początki polskiego parlamentaryzmu. To on zorganizował sejmową kancelarię, powołał straż marszałkowską, wprowadził dla posłów listy obecności [!], był przy tym gwarantem legislacyjnego ładu i porządku, słabo dotąd respektowanego przez deputowanych. Sejmowy modus operandi z powodzeniem powielił w Senacie, którego pracami kierował w latach 1922-1927. Karierę polityczną zakończył wraz z wygaśnięciem mandatu posła w 1935 roku. Resztę długiego życia, pominąwszy wojenne wygnanie, spędził w ukochanym Poznaniu, gdzie zmarł 2 września 1953 roku. Spoczywa na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan.

Piotr Grzelczak

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2023