Niełatwo pisać o tej płycie, a zarazem, poznawszy ją, trudno o niej nie wspomnieć. Przesłuchanie tego krążka jest bowiem dojmującym przeżyciem - takim, o którym trudno opowiadać w kategoriach estetycznego zachwytu. Z drugiej strony skłania do podzielania się doświadczeniem.

Słowną zawartość tego albumu - i powód jego  powstania - stanowią teksty napisane w latach 1939-1945 przez więźniów obozu koncentracyjnego Stutthof. Ich muzycznego opracowania podjęli się członkowie zespołu Armia: mieszkający w Poznaniu Tomasz Budzyński oraz Dariusz Budkiewicz. Pierwszy z nich, opowiadając o tym wyzwaniu miesięcznikowi "Teraz Rock", mówił: "Nigdy w życiu nie odwiedziłem żadnego obozu koncentracyjnego. (...) Jestem na to zbyt wrażliwy, te zbrodnie budzą we mnie straszne odczucia". I dodawał: "Całe życie uciekałem przed tą tematyką, aż tu mnie w przedziwny sposób dogoniła".

Budzyński, jako jedna z ikonicznych postaci polskiego rocka, były wokalista Siekiery, lider Armii, Trupiej Czaszki czy 2 Tm 2,3, autor świetnych własnych płyt, stanął tu chyba przed jednym z najtrudniejszych zadań w karierze. Wraz z partnerami stworzył jednak dzieło, które nie pozwala słuchaczowi przejść obok niego obojętnie. Dzieło, w którym, niczym w malignie, kłębią się niełatwe emocje, nieproste opowieści. Wszystko to jednak nie po to, by za wszelką cenę budzić estetyczne zdziwienie czy zachwyt, ale by oddać atmosferę strachu i krańcowego zniewolenia, by uwypuklić teksty, pozostawione przez więźniów.

Teksty te - niektóre podpisane, część anonimowa - mają pewnie różną wartość literacka, ale nie to jest tu najważniejsze. Przybierają przy tym różne formuły. Mamy tu wiersze-relacje, świadectwa, skargi, ale są i teksty modlitewne, litanijne, są ucieczki w sen (z których powrót jest tak bolesny), choć rodzi się w nich również przekonanie o nieuchronnie nadchodzącym dniu wolności.

Budkiewicz i Budzyński do współpracy przy realizacji płyty (był też koncert na terenie obozu) zaprosili wybitnego przedstawiciela współczesnej elektroniki Michała Jacaszka oraz perkusistę Rafała Nowaka. Kapitalne znaczenie miała zwłaszcza obecność Jacaszka. Ten ostatni, autor wielu wspaniałych własnych płyt (od "Lo-Fi Stories" sprzed piętnastu lat po niedawne "Kwiaty"), współpracownik m.in. Stefana Wesołowskiego czy grupy Vocal Varshe (wybitna płyta "Bramy nieba") doskonale rozumie się z Budzyńskim. W 2015 roku obaj, wzmocnieni przez Mikołaja Trzaskę, nagrali niezapomnianą płytę "Rimbaud". Dwa lata później stworzyli w duecie odważną reinterpretację "Legendy", jednej z najsłynniejszych płyt w historii zespołu Armia - i w historii polskiego rocka. Nie dziwi więc poniekąd, że i tym razem przecięły się drogi Budzyńskiego i Jacaszka. W efekcie powstała niezwykła ilustracja muzyczna, współgrająca z tekstami: duszna, klaustrofobiczna, podskórnie tętniąca chropowatością tyleż punk rocka co industrialu. Ból, przemoc, opresja, poczucie dojmującej beznadziei przeplatane są tu drobnymi rozbłyskami nadziei, którą artyści wieńczą krótkim utworem "Resurexit", będącym wyrazem nadziei mimo okoliczności i wiary w zmartwychwstanie.

Płyta to szalenie ważna i jako przejmujący hołd, i jako memento w czasach rosnącej wokół pogardy. Hołd przejmujący nie tylko z uwagi na swój przekaz tekstowy, ale i dzięki muzycznemu opracowaniu.

Krążek dostępny jest w muzeum, także poprzez stronę internetową.

Tomasz Janas

• "Stutthof. Apel Cieni"
• wykonawcy: Tomasz Budzyński, Dariusz Budkiewicz, Michał Jacaszek, Rafał Nowak
• Wyd. Muzeum Stutthof

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2019