Skąd pomysł na Antologię...?

Wraz z dr. Tomaszem Kaliściakiem z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz dr. Alessandro Amentą z Uniwersytetu Tor Vergata w Rzymie dawno już rozmawialiśmy o tym, aby zebrać fragmenty tekstów literatury polskiej, które pokazywałyby wykraczanie poza normę, granie z normą płciową i heteroseksualną. Z tej perspektywy chcemy popatrzeć na polską nowoczesność - od romantyzmu po literaturę najnowszą.

Czemu służy takie zestawienie?

Obserwacji tego, jak zmieniają się normy obyczajowe, estetyczne, historyczne czy ideologiczne. Pokazaniu zmienności postrzegania normy i tabu. Na przykład w XIX wieku regulacje bliskości wśród kobiet i mężczyzn były nieco inne niż dziś. Na starych fotografiach widać, jak studenci Oksfordu spacerują, trzymając się za ręce, dużo intensywniejsza była także przyjaźń romantyczna. W przedwojennych niemych filmach aktorzy zachowywali się w sposób bardziej afektowany. Może się zatem okazać, że w kwestii homoseksualności "dawniej" nie oznacza wcale "gorzej" - zwłaszcza że w XIX wieku nie istniała homofobia w dzisiejszej formie.

Jakie to będą teksty?

Przede wszystkim nie chodzi nam wcale o zebranie utworów o tematyce homoseksualnej lub wyrażających ukrytą homoseksualność autora czy autorki. Owszem, na pewno na nie natrafimy, ale przede wszystkim zależy nam na nowych odczytaniach utworów literackich, które da się interpretować w kategoriach seksualności i płci. Będzie to proza, poezja, ale też czasem dramat czy publicystyka - większość z nich już wcześniej została w literaturoznawstwie omówiona w takim kontekście, więc z naukowego punktu widzenia nie ma w tym nic kontrowersyjnego.

A co oznacza pojęcie queer?

Queer studies to teoria naukowa, która rozwija się w kontekście amerykańskim i zachodnioeuropejskim co najmniej od lat 80. Przynajmniej od drugiej połowy lat 90. queer studies istnieją w Polsce, a my teraz chcemy skorzystać z ich narzędzi, aby spojrzeć na literaturę polską z nowej perspektywy. Pod pojęciem queer mieszczą się zresztą wszelkie historycznie zmienne przejawy nienormatywności, nie tylko homoseksualizm.

Kto ma sięgać po tę książkę?

Wszyscy zainteresowani literaturą, którzy zdają sobie sprawę, że polska tradycja nie jest jednolita, i są gotowi na jej nowe odczytania. Wybraliśmy formę antologii, aby udemokratycznić nasz projekt. Chcemy zachęcić do lektury różnorodnych tekstów opatrzonych krytycznym komentarzem, objaśnieniem kontekstu społecznego oraz naszą interpretacją. Ostateczna ocena będzie jednak należała do czytelników, nie muszą się przecież z nami zgadzać.

Dlaczego więc przyznanie grantu temu projektowi wywołało tyle emocji?

To chyba wina okresu wyborczego. Projekt został upolityczniony i wykorzystany jako dowód w sprawie antynarodowej, co w ogóle nie było naszą ambicją. Dla mnie nasza praca ma raczej wymiar etyczny niż polityczny. Już pierwsze reakcje na powstającą Antologię... pokazały, że granice normatywności w kulturze są kształtowane przez przemoc. Przypomnijmy choćby sytuację czternastoletniego Dominika, który został zaszczuty przez kolegów właśnie za to, że był inny, był queer. Antologia... ma nam po trosze uzmysławiać, że ta przemoc kształtująca normę istnieje.

rozmawiała Anna Rogulska

• Błażej Warkocki - publicysta, krytyk literacki, wykładowca na UAM. Publikował w Krytyce Politycznej, Dwutygodniku, autor książek, m.in. "Homo niewiadomo" i "Antologia polskiej literatury queer".