W opinii Karoliny Breguły istnieje niewypowiedziane wprost przyzwolenie na powyższe zjawiska. Wynika to głównie z nieświadomości większości społeczeństwa. Gdyby większość wiedziała o procederze nie liczenia się z losem ludzkim, powszechna krytyka byłaby w stanie zmniejszyć skalę występowania niepożądanych zjawisk społecznych. Wskazuje to na jasny cel prezentowanych przez nią działań artystycznych i badań: nagłośnić sprawę i poszerzyć świadomość w społeczeństwie by powszechnie rozpoznano problem. Opowieść o eksmisjach, buncie mieszkańców, opuszczaniu domu i w końcu jego wyburzaniu jest przekazana w licznych pracach Breguły, a artystka jest tu narratorką, która obserwuje i angażuje, opowiada lub oddaje głos zaangażowanym.

Temat ten wyniknął z zainteresowania Karoliny Breguły dalekowschodnią architekturą. Artystka podczas oglądania budynków dostrzegła, że wiele z nich przeznaczone jest do rozbiórki, a w części nadal mieszkają ludzie. Te osoby buntowały się wobec skazania ich na eksmisję. Przewodniczką artystki po temacie eksmisji i gentryfikacji tajwańskich miast była Yulin Huang, aktywistka z Tajpej, autorka komiksu prezentowanego na parterze wystawy. W domach na osiedlu Daguan, Breguła poznała Zuo-Xin Tang, aktywistkę, autorkę czarno-białych zdjęć reportażowych również prezentowanych na ekspozycji, oraz dwie mieszkanki tego miejsca - Xiang-Ping Zhou i Ai-Yun Huang, które stały się jednymi z głównych bohaterek wystawy.

Breguła z podróży przywiozła cykl reportażowych zdjęć ukazujących wnętrza opuszczonych domostw bez okien i drzwi, za to z panującym w środku ogromnym bałaganem. Porzucone przez mieszkańców sprzęty tuż przed rozbiórką budynków przeszukują ludzie, którzy potem sprzedają je na pchlim targu, dzięki czemu nie zostają zniszczone i trwają w kolejnym obiegu.

Jedno z opuszczonych mieszkań, jakie Yulin Huang pokazała Karolinie Bregule, było w relatywnie dobrym stanie. Artystkom w kilka dni udało się dom uprzątnąć i umeblować tym, co znalazły na miejscu. W ten sposób powstała scenografia mieszkania pośrodku placu rozbiórki. Do tak wysprzątanego mieszkania artystka zaprosiła Zhou i Huang. Panie po zapoznaniu się z  pomysłem na filmową instalację zgodziły się zagrać w inscenizacji nawiązującej do ich sytuacji. Na wystawie film ten odtwarzany jest równolegle na dwóch wyświetlaczach, równocześnie pokazując dwie różne sceny - z kuchni i sypialni. Krótkie dialogi są zagłuszane łoskotem buldożerów i hukiem upadającego gruzu z sąsiednich domów. Film jest poetycki, filozoficzny, eksploruje melancholijny stan utraty domu, ukazuje życie w poczuciu zawieszenia, w obserwowaniu jak cały najbliższy świat po prostu znika. "Dziwne. I jak o tym opowiemy?" - zastanawia się jedna z bohaterek. "Nieważne jak, i tak nikt będzie słuchał" - odpowiada druga. Filmowanie trzeba było przerwać, ponieważ do mieszkania przyszli robotnicy wyburzyć budynek. Opowieść o przyziemnym przemijaniu kontynuowana jest więc na piętrze. Na korytarzu Galerii Miejskiej Arsenał widzimy film z wyburzenia, z kolei w sali zdjęcie pokazuje miejsce, w którym wcześniej stały domy. Po dwóch latach od rozbiórki działka jest pusta, zachwaszczona - świadectwo bezsensownej decyzji eksmisji ze względu na "konieczną" inwestycję, która jeszcze nie powstała...

Obecnie Panie Zhou i Huang mają już nowe mieszkania. Kiedy przeżywały kryzys chętnie dzieliły się z artystką swoimi przeżyciami. Po dwóch latach, spokojne w nowym miejscu, nie chciały rozdrapywać ran. Karolina Breguła poprosiła je więc, by spróbowały podsumować swoje doświadczenie w przyjemny sposób - snując baśń. Powstała w ten sposób opowieść umieszczona jest na końcu publikacji Ćwiczenia z utraty kontroli. Opowiadanie podsumowuje problematykę książki i los osiedla Daguan. Treść baśni została przeredagowana na pieśń - jej nagrania wysłuchać można w ostatniej części wystawy.

Opisana narracja dotyczy wybranych dzieł stanowiących tylko część ekspozycji. Na wystawie znajdziecie jeszcze wiele innych prac - jest ona obszerna i wymaga od widza uwagi, skupienia i czasu. Opowieść toczy się w różnych rejestrach: jest tu reportaż filmowy i fotograficzny, badania i ekspertyzy naukowe, fotografie i drzeworyt, filozoficzno-poetycki film, a także bajka, pieśń i spektakl. W Arsenale do dyspozycji zwiedzających są egzemplarze komiksu i książki Ćwiczenia z utraty kontroli, umieszczone na stole w otoczeniu zdjęć. Wszystko niesie tu wspólne przesłanie o niepewności i niestabilności będących udziałem mieszkańców regionów przechodzących transformację.

- Nie jest to egzotyczna pocztówka z Dalekiego Wschodu! - podkreśla Breguła. Głos mieszkańców Azji jaki przekazuje, jest jednocześnie głosem w sprawie Ukraińców tracących z dnia na dzień swoje domy przez działania wojenne. To również głos w sprawie kryzysu na granicy Białorusi, a także w sprawie eksmitowanych w Warszawie, Poznaniu i każdej podobnej sytuacji. - To opowieść o nas wszystkich - sentencjonalnie dopowiedziała na wernisażu Ćwiczeń ich kuratorka, Agnieszka Rayzacher. Podkreśliła też, że jest to wystawa odważna. Można ją tak określić, na pewno nie jest bowiem kontrowersyjna, choć w sztuce pojęcia te zbyt często stanowią synonimy. Troska o los ludzi i dziedzictwa kulturowego nie wzbudza mieszanych lub złych uczuć, a poziom artystycznych działań, szczególnie filmu Kurz jest bardzo wysoki.

Zwracam na koniec uwagę, że nasz lokalny problem gentryfikacji i czyszczenia kamienic przycichł. Według magistratu kryzys został zażegnany, stał się marginalny. Czy na dobre? Dobrze, że dzięki dalekowschodniemu spojrzeniu nie tracimy z pola widzenia czyhającego zagrożenia.

Jan Matusewicz

• Ćwiczenia z utraty kontroli
• Karolina Breguła oraz goście i gościnie: Yulin Huang, Yi-Jin Huang, Zuo-Xin Tang, Po-I Chen, Print & Carve Dept., Grupa Filmowa Kino Свобода
• kuratorka: Agnieszka Rayzacher
• Galeria Miejska Arsenał
• czynna do 26.06

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2022