Dużo tam nawoływania do tego, że Ty, drogi czytelniku, to właściwie możesz sobie wszystko, "You can", ale już dlaczego tak należy i skąd to się bierze... - w tych pozycjach merytoryczna wiedza pojawia się gdzieś na marginesie autokreacji i psychologii (pseudo)motywacyjnej.

Jednak niedawno Rebis opublikował propozycję inną, bardziej fachową, zdecydowanie ciekawszą literacko. I przede wszystkim - opartą na merytorycznej wiedzy z pogranicza neuronauki i psychiatrii. To jedna z najważniejszych na anglojęzycznym rynku pozycji traktujących o uzależnieniach - Nigdy dość. Mózg a uzależnienia Judith Grisel w tłumaczeniu  Katarzyny Karłowskiej.

O mechanizmach i przyczynach popadania w nałogi napisano nazbyt wiele. Psychologiczne interpretacje i przewodniki, motywacyjne podręczniki stoją tłumnie na księgarskich półkach. Trudno niekiedy wybrać, porównać podobną zawartość kolejnych tytułów. Zupełnie inaczej jest ze szczególną pracą Judith Grisel.

Nigdy dość to połączenie trzech gatunków literackich. Jest w tej książce sporo wątków autobiograficznych, gdyż autorka opisuje swoją drogę wyjścia z szeregu krzyżowych uzależnień - narkomanii, alkoholizmu, lekomanii. Nie jest to jednak łzawe i infantylne opisywanie wewnętrznych monologów, czy spopularyzowany w amerykańskim piśmiennictwie dziennik prostych przemyśleń i "coelhowo-banalnych" stwierdzeń o upadku. A potem o odrodzeniu. Niczego takiego, imitującego jakby narkotyczną figurę Bridget Jones, w tej pracy czytelnik nie znajdzie. Autorefleksja zapisana jest twardą ręką pisarki-badaczki, historia życia została idealnie wypreparowana, by ukazać mechanizm popadania i tkwienia w uzależnieniu. Czytając, dowiadujemy się o tym, jakie nałogi zawiadywały życiem autorki, jak krzyżowały się z sobą i wywoływały kolejne obecności środków odurzających. Sprawna literacka ręka i dystans do swojej historii, która stanowi w Nigdy dość egzemplifikację uzależnionego to trafny wybór. Buduje dobry kontakt z czytelnikiem, a do tego uwiarygadnia pojawiające się w kolejnych rozdziałach opinie. I ta selekcja materiału - nie musimy przeżywać z bohaterką wszystkich nieszczęść świata - wystarczy historia jej ciężkiej psychogennej narkomanii.

Drugim tropem literackim jest reportaż medyczny, również świetnie skomponowany i rzetelnie poprowadzony. Jego tematem jest historia dowiadywania się o tym, jak umotywowane w neurostrukturze mózgu są zachowania uzależnionego. Udowadnia jak głęboko na struktury osobowości wpływa nadużywanie, jak ciężka jest to choroba, jak złożony to mechanizm. Konwencja reportażu pozwoliła Judith Grisel uwolnić się od typowego wykładu wiedzy, z którego znana jest tzw. literatura tabelek.

Obie te części równoważy idealnie skomponowana część medyczna - dzięki temu publikacja nie stała się jedynie dziennikiem uzależnienia. Napisana w formie popularnonaukowej część poświęcona substancjom psychoaktywnym spełnia i rolę podręcznika, dostarczyciela wiedzy, i ciekawej lektury - wejścia w świat neurologii i psychiatrii, odnajdywania się w świecie medycznych odkryć i wątpliwości. Autorka uzyskała tytuł doktora neuronauk i zawodowo zajmuje się patologicznym wykorzystaniem istniejącego w psychice człowieka mechanizmu dopaminowej nagrody. Znakomicie wykorzystała swoją wiedzę i umiejętności dydaktyczne, pisząc tę część Nigdy dość. Idealnie wyważyła liczbę możliwych do zaprezentowania czytelnikowi informacji.

Nigdy dość odniosło już czytelniczy sukces na anglojęzycznych rynkach książkowych. W pełni chyba zasłużony, bo to pozycja, która adresowana jest szerokiemu gronu odbiorców i spełnia wiele szlachetnych funkcji literatury z pogranicza medycyny i popularnej psychologii. Nie popada w patos, nie uzurpuje sobie prawa do dawania wskazówek innych niż te merytoryczne, te podparte wiedzą i naukowymi badaniami. Dzięki temu lektura jest szansą i na uzyskanie efektu "profilaktycznego" w czytelniku, tak jak chciałaby sama autorka, ale też na edukowanie i uwrażliwienie. A właśnie tego niezwykle brakuje w codziennym podejściu do uzależnionych. Wierzę, że lektura Nigdy dość potrafi ten pierwiastek ocalić.

Michał Pabian

• Judith Grisel, Nigdy dość. Mózg a uzależnienia
• tłum. Katarzyna Karłowska
• wyd. Rebis

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2021