O słynnym francuskim filozofie Henrim Bergsonie, którego wyjątkowa umiejętność wcielania idei w życie została uhonorowana literacką Nagrodą Nobla w 1927 roku, słyszało zapewne wielu. Niewielu jednak wie, że ten utalentowany i oczarowany metafizyką myśliciel był synem polskiego pianisty i kompozytora o żydowskich korzeniach - Michała Bergsona (1820-1898), którego nieznana twórczość została przypomniana na płycie Michal Bergson. Concerto symphonique pour piano avec orchestre op. 62 / Music from the opera Luisa di Monfort z udziałem Orkiestry Filharmonii Poznańskiej.
Concerto symphonique pour piano avec orchestre op. 62 to niewątpliwie jeden z nielicznych utworów orkiestrowych w polskiej literaturze muzycznej okresu romantyzmu, która z powodu zawiłej historii obfitowała głównie w kameralistykę i operę. To również dzieło będące silnym odwołaniem do twórczości Fryderyka Chopina. Inspirację słychać już od pierwszych taktów, łudząco przypominających wstęp do Koncertu fortepianowego e-moll op. 11, którego rozmaite motywy, elementy formalne (w tym identyczna tonacja i obecność stylu brillant), a nawet porządek dramaturgiczny można śmiało określić jako artystyczną wariację na temat koncertu Chopina. Kompozycję Bergsona wyróżnia jedynie ciemniejszy nastrój i bardziej efektowna orkiestracja, wspaniale wyeksponowana przez Łukasza Borowicza, który poprowadził Orkiestrę Filharmonii Poznańskiej. Jego wrażliwość na zmienność muzycznych nastrojów oraz umiejętne wyróżnianie najciekawszych niuansów muzycznych koncertu pozwoliły osiągnąć niebanalną interpretację. Zresztą nie da się ukryć, że podczas rejestracji albumu postawiono wysoko poprzeczkę wykonawcom, dzięki czemu udało się wypracować rzadko spotykane, przynajmniej podczas koncertów na żywo, porozumienie między Orkiestrą Filharmonii Poznańskiej a solistą. W całym dziele szczególnie odznacza się część druga Andante sostenuto, która ujmuje subtelną grą dialogujących między sobą instrumentów dętych na tle delikatnych figuracji fortepianu, a także gęstymi pochodami dźwięcznych akordów. Interesująca jest również część trzecia, utrzymana w stylu tańca cygańskiego.
Jonathan Plowright, odkrywca rękopisu koncertu fortepianowego Bergsona, zasługuje na zupełnie nowy akapit. Angielski artysta nie tylko wnikliwie przestudiował partię solową Concerto symphonique pour piano avec orchestre op. 62, ale również dał popis pełnego zrozumienia stylu brillant oraz XIX-wiecznej pianistyki. Zamiast powściągliwej interpretacji, charakterystycznej przy wykonywaniu nieznanych dotąd utworów, Plowright zabiera słuchaczy w niezwykłą, wirtuozerską podróż. Jego gra uwodzi nie tylko pięknym frazowaniem i wyczuciem nastroju, ale również dojrzałym, głębokim brzmieniem, którego może mu pozazdrościć niejeden uczestnik konkursu chopinowskiego. Swoją drogą utwór Bergsona z powodzeniem mógłby funkcjonować w repertuarze jako dopełnienie obu koncertów fortepianowych Chopina.
Interesującym interludium albumu są wybrane przez Plowrighta utwory fortepianowe, na które składają się trzy mazurki i polonez. To właśnie w tych dziełach najpełniej objawia się u Bergsona obsesyjna znajomość cech stylu chopinowskiego, czego doskonałym przykładem jest Grand polonaise héroique - najdłuższy z wykonywanych utworów solowych - który już w tytule odwołuje się do Poloneza As-dur op. 53, potocznie zwanego "Heroicznym". Podobnie jak w przypadku Concerto symphonique pour piano avec orchestre op. 62, Bergson wykorzystuje najrozmaitsze motywy ze słynnego "pierwowzoru", nasycając brzmienie utworu bogatą artykulacją i gęstą, wprost orkiestrową fakturą. Pomimo licznych podobieństw do muzyki Chopina w utworach fortepianowych Bergsona można również dostrzec cechy późnego romantyzmu, o czym świadczy Mazurek nr 4 op. 1, którego brzmienie przywodzi na myśl muzykę Claude'a Debussy'ego.
Druga część płyty to kompozycje pochodzące z zapomnianej, lecz najważniejszej w dorobku Bergsona czteroaktowej opery Luisa di Monfort. Zaaranżowana na klarnet aria z I aktu w wykonaniu Jakuba Drygasa, mimo wyważonej interpretacji, doskonale oddaje charakter operowego śpiewu oraz prezentuje szerokie możliwości instrumentu, który w XIX wieku zyskał ogromną popularność wśród kompozytorów niemieckich. Spokojna gra klarnecisty ujmuje czystym, lirycznym brzmieniem oraz dbałością, z jaką muzyk kształtuje dźwięki i kończy każdą frazę. Następująca po tym utworze aria pt. Il Ritorno na sopran i orkiestrę w wykonaniu Aleksandry Kubas-Kruk jest jedynym słabym punktem całego albumu, ponieważ głos sopranistki ginie w sali koncertowej Filharmonii Poznańskiej, gdzie zostało zrealizowane nagranie. A szkoda, bo artystka wspaniale wykonuje powierzoną jej arię, swobodnie wykonując trudne ozdobniki oraz popisując się piękną barwą głosu, którego naturalna głębia i siła niknie w przestrzeni Auli UAM.
Trudno powiedzieć, jak wielu artystów tworzących na emigracji czeka jeszcze na swoje odkrycie, jednak nie byłyby to możliwe bez zaangażowania takich osób jak Łukasz Borowicz czy Jonathan Plowright. Płyta Michal Bergson. Concerto symphonique pour piano avec orchestre op. 62 / Music from the opera Luisa di Monfort to nie tylko wyjątkowy album, ale również cenne studium twórczości mało znanego kompozytora, którego poznanie może być muzyczną ciekawostką dla miłośników Chopina i wielką przygodą dla melomanów. Przede wszystkim zaś nagranie utworów Bergsona jest ważnym uzupełnieniem polskiej literatury muzycznej epoki romantyzmu o kolejne dzieło orkiestrowe.
Dobrochna Zalas
- Michal Bergson. Concerto symphonique pour piano avec orchestre op. 62 / Music from the opera Luisa di Monfort
- Filharmonia Poznańska
- wyd. DUX Recording Producers
© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2020