W monografii naukowej "Kol isze - głos kobiet w poezji jidysz" Joanna Lisek dokonuje swoistego rozliczenia z przeszłością. Skupia się na stosunkowo wczesnych, trzynastowiecznych tekstach. Zwraca uwagę na często pomijany aspekt, mianowicie wynalezienie druku, znaczące w kontekście roli kulturowo-społecznej przynależnej wówczas kobietom. Śledzi też szesnastowieczne tradycje, kiedy to poetki kojarzone były jedynie z pełnieniem funkcji kaznodziejek, zecerek ksiąg czy autorek różnorakich modlitw i pieśni religijnych. Szczegółowo omawia zależności pomiędzy kształtowaniem się języka jidysz, a równoczesnym formułowaniem porządku społecznego dotyczącymi płci. Żydówki były bowiem osobami, które zmagały się z potrójnymi ograniczeniami wynikającymi nie tylko ze statusu kobiety w środowisku patriarchalnym, ale związanymi także z uwarunkowaniami religijnymi i piętnem mniejszości narodowych.

Tytułowy "kol isze" to właśnie głos kobiecy, tak często pomijany lub niedopuszczany do udziału w publicznych dyskursach. W środowiskach żydowskich, kobiecy głos podlega pewnym uregulowaniom prawnym - Lisek w toku lektury przypomina założenia ortodoksyjnego judaizmu, który zabraniał mężczyznom studiującym Torę wsłuchiwać się w śpiewający głos kobiecy, który kojarzony był wówczas z erotyką. Jak zaznacza autorka, kol isze "implikuje (...) zarówno obecność, jak i tłumienie głosu kobiecego. To napięcie między słyszalnością a milczeniem można uznać za doskonałą metaforę rozwoju poezji kobiet w języku jidysz."

Przełomowym czasem dla niezwykle konserwatywnego żydowskiego dyskursu stał się XIX wiek, kiedy to poezja kobiet w języku jidysz zdaje się rozkwitać. Kształtuje się nowe pokolenie nieortodoksyjnych Żydówek, które są wykształcone oraz żywo zainteresowane wydarzeniami polityczno-społecznymi. To także czas, kiedy w poezji pojawia się motyw I wojny światowej. Ostatnia część książki Lisek to omówienie lat 1918-1939, czyli czasu, w którym poetki tworzące w jidysz tworzą osobną kategorię kulturową - pojawiły się wtedy takie postacie jak Debora Vogel, Kadia Mołodowska czy Celia Dropkin.

Książka Lisek to lata nieocenionej pracy, dzięki której czytelnik ma okazję czerpać z kompleksowego opracowania dotyczącego rozwoju poezji jidysz i silnie związanej z nim ewolucji społecznej roli kobiet. To ważna pozycja nie tylko pod względem informacji przydatnych badaczom literatury żydowskiej, ale również niezwykle istotna lektura wpisująca się w feministyczny nurt historii.

Klaudia Strzyżewska

• "Kol isze. Głos kobiet w poezji jidysz" - spotkanie z Joanną Lisek, z cyklu "Zamek czyta"
• 16.04, g. 18
• Księgarnia Bookowski

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2019