Sztuka bez polityki nie istnieje. Można to stwierdzić chociażby na podstawie polskiej tradycji sięgającej takich nurtów jak sztuka krytyczna, która często funkcjonowała jako walka z systemem. Pomimo że współczesne działania artystów polskich nie są już w takim stopniu napędzane chęcią przezwyciężenia historycznej traumy, państwa dawnego bloku wschodniego wciąż zmagają się z licznymi politycznymi działaniami, które ingerują w tradycję historii sztuki redefiniując tym samym pojęcia takie jak historia, dziedzictwo narodowe czy kształtujące się narracje społeczne.
Aliaxey Talstou jest artystą, kuratorem i pisarzem dynamicznie działającym w obszarze białoruskiej sztuki współczesnej. W swojej działalności skupia się na silnych politycznych reminiscencjach obecnych w historii Europy Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem Białorusi. Charakterystyczny kontekst towarzyszący białoruskiej sztuce współczesnej, często zakorzeniony w dawnej historii kraju, z jednej strony pozwala na precyzyjną wypowiedź artystyczną, z drugiej zaś uniemożliwia pełne zrozumienie pracy osobom pozbawionym historycznej wiedzy. Warto w tym kontekście powrócić do jednej z prac Talstou, która przybliża nieco realia białoruskiej artystycznej codzienności.
Działania artysty ironicznie zbiegły się w czasie z ogłoszeniem roku 2016 jako Roku Kultury na Białorusi. Oficjalna nazwa, choć brzmiała obiecująco, w rzeczywistości okazała się mieć mało wspólnego z obiektywnym wsparciem działań artystycznych ze strony państwa. Artyści którzy swojej sztuki nie podporządkowywali ideologicznej wizji władz, zostali natychmiast wykluczeni z wszelkiego dofinansowania czy promocji.
Talstou nie odwoływał się jednak bezpośrednio do Roku Kultury, a wcielił się w rolę zwykłego obywatela, czym dokonał redefinicji artystycznego gestu pojawiającego się w przestrzeni społecznej. Artysta wysłał do Narodowego Centrum Sztuki Współczesnej list z prośbą o udostępnienie listy dzieł sztuki, ich cen oraz danych osób, które zadecydowały o kupnie danej realizacji w okresie ostatnich trzech lat. Instytucja odmówiła podania takich informacji, argumentując swoją decyzję tym, że takie informacje są tajne. Talstou udał się więc do Ministerstwa Kultury, gdzie otrzymał analogiczną odpowiedź. Kolejnym etapem było spotkanie z Radą Ministrów, które również zakończyło się niepowodzeniem. Artysta przy pomocy profesjonalistów skierował sprawę do sądu - oskarżył Narodowe Centrum Sztuki Współczesnej i Ministerstwo Kultury o celowe zatajenie informacji dotyczących dysponowania publicznymi środkami finansowymi. "Po kilku rozprawach sąd stwierdził, że informacje są tajne. Uwzględniono wypowiedzi ze strony obrony - takie, że jestem artystą znanym z performansu tego i tamtego, a więc wszystko to jest performansem, niczym ponad to"- pisze Talstou w eseju wizualnym Składniki zupki błyskawicznej przygotowanym dla Magazynu RTV.
Symboliczna walka artysty z instytucjami rządowymi w 2016 roku to zaledwie jedno z działań wpisujących się w wielowarstwowy i zagmatwany dyskurs białoruskiej sztuki współczesnej. Sztuki i kultury, które w większości nie funkcjonują jako artystyczne odzwierciedlenie rzeczywistości zależne od punktu widzenia artysty, ale reprezentują ideologiczną narrację odnajdującą swe źródła w sowieckiej przeszłości. Sztuki, która pozostaje nieustannie rozdarta pomiędzy narzuconą polityczną poprawnością a artystycznymi inicjatywami dekonstruującymi rządowe działania. Jak w propagandowej rzeczywistości odnaleźć nieosiągalną swobodę twórczą? O współczesnej sztuce na Białorusi i rządzącej nią zasadami już w najbliższą środę w Centrum Kultury Zamek.
Klaudia Strzyżewska
- Bogaci, inteligentni i dobrze zbudowani. Współczesna sztuka w Białorusi - spotkanie z Aliaxeyem Talstou i Jolantą Kilian; rozmawia Zofia nierodzińska
- 3.04, g. 18
- CK Zamek, Hol Balkonowy
© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2019