Od połowy lat 80. XX wieku Noach Lasman pisał książki - w kilku osobnych tekstach zawarł swoje wspomnienia z  lat 1927-1958. Większość z nich dotąd nie ukazała się drukiem w Polsce. Książka "Wspomnienia z trzech światów" jest portretem nie tylko autora i jego rodziny, ale dziesiątków ludzi i kilku społeczności, których istnienie unicestwił Holokaust. Świadectwo bolesnych relacji między Żydami i Polakami i takich samych, skomplikowanych tożsamości.

"Na Wielkich Garbarach natknęliśmy się na duży oddział dziarsko maszerującego wojska (...). Żołnierze szli chyba na mszę do kościoła Bernardynów, śpiewając po drodze frywolną piosenkę. Spodobała nam się, więc przyłączyliśmy się do grupy dzieci idących tuż za oddziałem. Pamiętam jeszcze urywki tekstu śpiewanego na prostą, rytmiczną melodię:

Gdy się Lejbuś narodził, aj waj bum

Cały Poznań zasmrodził, aj waj bum

Jechał Lejbuś na świni, aj waj bum

Dupa mu się czerwieni, aj waj bum

Mieliśmy wówczas chyba po pięć, sześć lat i nikt z nas się nie orientował, że piosenka ośmiesza i obraża Żydów. Nie znałem żadneo Lejbusia i nic nie wiedziałem o pojęciu narodowości czy religii. Na placu Bernardyńskim zostawiliśmy żołnierzy i poszliśmy dalej swoją drogą, cały czas jednak śpiewając podchwyconą piosenkę.

Wróciłem do domu, nadal ją podśpiewując, i rodzice zwrócili mi uwagę, bym przestał. Rzecz jasna nie chciałem (...). Skończyło się więc na tym, że mama sprała mi tyłek, co wiele lat później uznałem za moje pierwsze spotkanie z antysemityzmem" (fragment rodziału Żydowska szkoła).

Publikacja Lasmana to także obraz przekształcenia żydowskiego sztetlu na Podlasiu w więzienne getto, morderczej pracy, wywózki do Treblinki, ukrywania się przed polskimi "sąsiadami" oraz AK - i ocalenia, które po wojnie dalej zagraża życiu. Opis antysemityzmu w 2 Armii Wojska Polskiego, której żołnierzem staje się Lasman, powojennego zagubienia i nieudanej próby odbudowania sobie życia w Polsce. Świadectwo i prawda przeszłości w indywidualnej, zachowującej dystans relacji. Książka bardzo aktualna, bo traktująca o wciąż nieprzepracowanym przez nas, Polaków, ważnym fragmencie naszej historii.

"Wspomnienia..." Lasmana nie ukazałyby się bez wsparcia ponad 160 osób, które w lutym 2018 roku zareagowały na ogłoszoną akcję crowdfundingową. W ramach tej zbiórki na przygotowanie książki do druku zebrano ponad 28 tys. zł.

Patronat nad książką objęli: Muzeum Polin, Ośrodek Karta, Gazeta Wyborcza, Stowarzyszenie Nigdy Więcej, magazyn Midrasz.

oprac. sk

• Noach Lasman "Wspomnienia z trzech światów"
• wybór i opracowanie Andrzej Niziołek
• Wydawnictwo Miejskie Posnania 2019
• premiera książki: 23.11, g. 12, Atelier Stowarzyszenia Łazęga Poznańska, wstęp wolny