Tworzy ją 60 kartek pocztowych (prezentowanych w postaci wielkoformatowych wydruków na planszach) z Niemiec, Austro-Węgier, Rosji, Polski i Francji, które ukazują skomplikowaną pozycję Polaków w polityce międzynarodowej tuż przed wybuchem I wojny światowej i w trakcie jej trwania. "Małe formatem propagandowe karty pocztowe przekazywały w najbardziej zwizualizowany sposób wyłaniające się w latach 1914-1918 koncepcje rozwiązania sprawy polskiej do sfery indywidualnego odbiorcy" - piszą we wstępie twórcy prezentacji. I dodają: "Wszystkie strony konfliktu uprawiały propagandę wizualną, co doprowadziło do regularnej wojny na obrazy. Kartka pocztowa - ulubione i często wykorzystywane, masowe medium - odgrywała tu rolę nie do przecenienia".

Ekspozycję w Holu Wielkim Zamku porządkuje kilka stałych motywów i tematów, m.in.: "Alegoria Polonii" - znana z malarskich przedstawień postać kobiety - personifikacja Polski w różnych odsłonach; "Starzy i nowi bohaterowie" z sylwetkami Tadeusza Kościuszki, księcia Józefa Poniatowskiego czy Józefa Piłsudskiego; "Przyjaciel czy wróg?", w której odnaleźć można m.in. pocztówkę z odezwą wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza do Polaków, w której obiecuje im zjednoczenie ziem polskich pod berłem carskim. Do tej koncepcji nawiązuje też m.in. wydana w Warszawie, dopuszczona przez cenzurę rosyjską, ilustrowana kartka pocztowa z 1914 roku przedstawiająca zmartwychwstanie Polski jako wspólne dzieło żołnierzy: rosyjskiego i polskiego. Stoją nad otwartym grobem orła polskiego, który przetrwał w nim ponad sto lat.

Nie brakuje zresztą na pocztówkach najbardziej trwałych i powszechnych symboli: orła białego i flagi biało-czerwonej - w najróżniejszych ujęciach i z różnymi odautorskimi komentarzami. Jedne przedstawienia są bardziej dosłowne, inne symboliczne.

Wśród najbardziej oryginalnych można zobaczyć m.in. serię polskich kartek pocztowych sprzed 1914 z etnograficznymi "Typami polskimi". "Ważną rolę odgrywały też wizerunki polskich kobiet - stereotyp pięknej Polki nawiązywał w pewnym sensie do schematu łupu wojennego zdobywców" - czytamy w komentarzu przy pocztówce, na której swoje atuty prezentuje anonimowa piękność.   

Zobaczymy też m.in. wybór z tzw. "Humorkarten", które przedstawiały pogardliwie warunki panujące na kwaterach w polskich domach: "Tego typu rysunki z okresu wojny wyraźnie demonstrowały poczucie wyższości cywilizacyjnej okupantów" - tłumaczą wymowę pocztówki twórcy wystawy.

Na jednej z pocztówek widnieje poznański ratusz, a nad nim wizerunek Paula von Hindenburga, niemieckiego dowódcy, feldmarszałka, prezydenta Republiki Weimarskiej i III Rzeszy. W komentarzu do pocztówki przeczytamy: "Już przed wojną niektóre polskie miasta jak np. Poznań znajdowały się pod niemieckim panowaniem. Jedna z widokówek z renesansowym ratuszem oraz portretem urodzonego w tym mieście Paula von Hindenburga pokazuje, że miasto traktowano jako wyłącznie niemieckie".

Wystawa powstała w oparciu o prywatną kolekcję, która została uzupełniona egzemplarzami z polskich zbiorów bibliotecznych i muzealnych. "Przedstawione pocztówki stanowią rzecz jasna tylko niewielki wycinek z obfitej produkcji z polskimi motywami z czasów I wojny światowej" - zastrzegają organizatorzy.

Sylwia Klimek

• Wystawa "Do kogo należy Polska? Propagandowe kartki pocztowe z czasów I wojny światowej"
• Hol Wielki CK Zamek
• czynna do 11.02
• wstęp wolny

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2018