"Zielnik" jest sześciotomowym starodrukiem, oryginalnie zatytułowanym "A curious herbal". Elizabeth Blackwell zaczęła go tworzyć, żeby zebrać fundusze potrzebne do spłacenia długów męża, za które został osadzony w więzieniu. Sama wykonała ilustracje i opisy, w których zawarła sposoby wykorzystania roślin w medycynie. Rysowała rośliny z natury, zabierała ilustracje do więzienia, gdzie jej mąż - z zawodu lekarz - nazywał je i podpowiadał, jak stosować je w leczeniu. Następnie Elizabeth przenosiła rysunki na miedziane płytki, z których wykonywano wydruk. Wreszcie, ręcznie kolorowała każdą wydrukowaną rycinę.

Między 1737 a 1739 rokiem Elizabeth Blackwell publikowała cztery rysunki tygodniowo. Gdy powstało 500 rycin, wydano dwutomowy zielnik. Do sukcesu zielnika przyczyniły się estetyka wykonania i aspekty praktyczne.

Kilkanaście lat po edycji londyńskiej niemiecki lekarz i botanik, Christoph Jacob Trew przygotował rozszerzoną wersję pracy Blackwell. Łacińsko-niemieckie wydanie ukazało się w Norymberdze w latach 1754-1773 i zostało wzbogacone o nowe ryciny autorstwa Nikolausa Friedricha Eisenbergera, wykonane na podstawie odręcznych rysunków Blackwell. Wydanie zatytułowane "Herbarium Blackwellianum emendatum et auctum" ("Zielnik Blackwell poprawiony i powiększony") objęło pięć tomów. Ostatni, szósty tom ("Herbarium Blackwelliani auctarium", czyli "Dodatki do Zielnika Blackwell") ukazał się już po śmierci Trewa i zawierał nowe, ozdobne i trujące gatunki roślin.

Znajdująca się w zbiorach Biblioteki Raczyńskich norymberska edycja obejmuje 3 tomy tekstu i 3 tomy rysunków. W tomach z tekstem znajdują się opisy właściwości roślin oraz sposoby ich zastosowania w lecznictwie i gospodarstwie domowym. Z kolei w trzech tomach z barwnymi rysunkami pod każdą ryciną zamieszczono nazwę łacińską i niemiecką danej rośliny, dodatkowo podając w języku niemieckim nazwy jej poszczególnych części. Łącznie "Herbarium Blackwellianum" opisuje 600 gatunków roślin.

O wyjątkowości egzemplarza zielnika znajdującego się w zbiorach Biblioteki Raczyńskich świadczą naniesione ręką jego właściciela zapiski w staropolszczyźnie umieszczone pod rycinami, a w tomach z tekstem - na marginesach. Dzięki nim poznajemy nie tylko nazewnictwo roślin i chorób stosowane w XVIII wieku, ale także sposoby wykorzystywania roślin w leczeniu różnych dolegliwości.

Agnieszka Kalus

• XX Spotkanie z Arcydziełem: "Zielnik" Elizabeth Blackwell
• Biblioteka Raczyńskich, pl. Wolności 19, sala nr 1
• 10.05, g. 18
• wstęp wolny