Maria Lisiecka umieściła akcję jednej z fabularyzowanych opowieści "Z przeszłości Poznania (1916 r.) w komnacie dworca Mieszkowego". Uważano wówczas, że Poznań w X w. był miastem z warownym zamkiem księcia, umiejscawianym zwykle na terenie Śródki. Już w latach 20. XX w. przyjęto, że początki państwa związane są z Ostrowem Tumskim, jednak dopiero w1936 r. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk uchwaliło podjęcie badań archeologicznych dawnego Poznania.

Odkryto wały podgrodzia z czasów Mieszka I na Ostrowie Tumskim...

...tak brzmiał tytuł niedługiej notatki w "Kurierze Poznańskim" z sierpnia 1939 r., relacjonującej wykopaliska prowadzone od 1938 r. w trzech miejscach na Ostrowie pod kierunkiem prof. Józefa Kostrzewskiego. Badania przerwała wojna, ale już w 1938 r. Witold Hensel starał się wykazać, że w związku z realizacją polityki zachodniej Mieszka I, Poznań przez pewien czas stanowił stolicę państwa.

Przypuszczać (...) można, że pałac książęcy (...) był budowlą [kamienną], dość okazałą i monumentalną.

Po wojnie wykopaliska na Ostrowie podjęte zostały z inicjatywy Witolda Hensla już w 1946 r. Prowadził je w katedrze, a także w ogrodach biskupich zimą, przy ponad 10-stopniowym mrozie. Natrafił na fragment fundamentu i choć wiedział, że może to być relikt pałacu Mieszka, musiał z braku funduszy przerwać prace.

(...) przy świeżo odsłoniętym fragmencie murów przedromańskiej katedry (...) [W. Hensel] formułuje ideę "naukowego przygotowania wielkiej rocznicy".

W latach 1951-56 prowadzone były w poznańskiej katedrze przez Krystynę Józefowiczównę (pod kierunkiem prof. Zdzisława Kępińskiego) wykopaliska w ramach tzw. badań milenijnych. Doprowadziły one do odkryć, o które do dziś spierają się badacze: fragmentów misy interpretowanej jako misa chrzcielna oraz grobowców na środku nawy głównej przypisywanych Mieszkowi I i Bolesławowi Chrobremu.

W poniedziałek w południe w historii Poznańskiego Ostrowa Tumskiego rozpoczęła się prawdopodobnie nowa epoka...

Dopiero latem 1999 r., w drugim wykopie założonym przy kościele Najświętszej Marii Panny na Ostrowie Tumskim, archeolodzy z Instytutu Prahistorii UAM (pod kierunkiem prof. Hanny Kočki-Krenz) natrafili na fragment muru palatium Mieszka. Kilka lat później archeolodzy odsłonili relikty kaplicy Dąbrówki. Niemal równolegle zbadano też potężne wały z czasów Mieszka przy ul. Posadzego. Wyniki badań archeologów pozwoliły na sformułowanie tezy, że poznański gród stał się ok. poł. X w. centralnym ośrodkiem piastowskiej władzy w nowo powstałym państwie.

Daina Kolbuszewska

• Terra Incognita - odkryj Ostrów Tumski!
• prelekcja: 12.12., g. 19 Cafe Misja
• wycieczka 15.12., g. 12, spotkanie przy kościele NMP, wstęp wolny