Ile razy wchodzę na dziedziniec Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, przyglądam się umieszczonym tam tablicom i medalionom. Wśród upamiętnionych w ten sposób znajdują się - obok siebie - dwaj przyjaciele: August hrabia Cieszkowski i Zygmunt hrabia Krasiński. Jeśli romantyczny wieszcz znany jest już uczniom, to nie można tego absolutnie powiedzieć o wybitnym myślicielu z podpoznańskiej Wierzenicy, jednym z założycieli niezwykle zasłużonej dla polskiej nauki i kultury instytucji, jaką jest PTPN. Zawdzięczamy jej solidne podwaliny pod wymarzony przez Wielkopolan uniwersytet w Poznaniu, o który konsekwentnie zabiegał w sejmie pruskim hrabia August. Nie dożył wielkiej radości, jaką była inauguracja Wszechnicy Piastowskiej w 1919 roku, ale inne jego przedsięwzięcie, też związane z nauką, zostało zrealizowane:

Żabikowska Szkoła Rolnicza im. Haliny

August Cieszkowski, nadając ufundowanej przez siebie placówce imię swej ukochanej, młodo zmarłej żony, postawił jej najpiękniejszy pomnik. Niektórych może dziwić jego znakomita orientacja w rolnictwie. A jednak to fakt. Tworząc zaś w 1870 roku szkołę żabikowską, przyczynił się do upowszechnienia i wzrostu kultury rolnej, a także rozwoju nauk przyrodniczych. I choć placówka działała zaledwie kilka lat, jej kadra kontynuowała potem prace na Uniwersytecie Poznańskim. Co więcej, jego syn August Adolf Cieszkowski, wypełniając testament ojca, przekazał młodej uczelni dobra żabikowskie, co pozwoliło uniwersytetowi zakupić tereny na Golęcinie. Wybudowano tam później istniejące do dziś Kolegium Cieszkowskich.

Kartka z kalendarza

August Cieszkowski urodził się na Podlasiu, kształcił w Warszawie, Krakowie i Berlinie. Doktorat z filozofii obronił w Heidelbergu. Jego dzieła z tej dziedziny znane były europejskim uczonym. Krytykował system Hegla, wiązał przyszłość ludzkości z przebudową społeczno- -moralną na zasadach chrześcijańskich i wielką rolę w tych przemianach przeznaczał Słowiańszczyźnie, a zwłaszcza Polakom. Był przeciwnikiem rewolucji, pochwalał ewolucyjne zmiany, filantropię, ciągłe doskonalenie i tak bliską nam ustawiczną edukację. W tym samym roku, 1848, jedno z jego dzieł, Ojcze nasz, spotkało się z Manifestem komunistycznym Marksa, głoszącym zdecydowanie inne zasady...

Przystań życiowa

Władze carskie zmusiły go do szukania bezpieczniejszego miejsca na ziemi. Znalazł je w wielkopolskiej Wierzenicy, którą kupił na początku lat 40. XIX w., i pozostał w niej do śmierci w 1894 roku. Był entuzjastą postępu technicznego. Od Hipolita Cegielskiego, z którym był w przyjaźni, sprowadzał maszyny, ale interesy obaj panowie załatwiali bez sentymentów, po kupiecku. Hrabia August wpisał się też pięknie w działania na rzecz włościan. W jego dworze powstało jedno z pierwszych Kołek Rolniczo-Włościańskich. Był zwolennikiem kredytów rolniczych i dzielenia się z robotnikami rolnymi zyskiem z gospodarstwa. Przez lata zaniedbany dwór Cieszkowskiego, dziś pięknie odnowiony, znów gościnnie zaprasza. W Roku Cieszkowskiego wiele szkół odwiedza Wierzenicę, zachwyca się dworem i zabytkowym drewnianym kościołem, w którym znajduje się piękny nagrobek hrabiego Augusta, organizuje konkursy, wystawy, spotkania. W Swarzędzu stanie pomnik wielkiego filozofa, a Uniwersytet Przyrodniczy w różnorodny sposób upamiętnia swojego patrona.

Grażyna Wrońska