Kultura w Poznaniu

Historia

opublikowano:

Herb trzeba zachować w przestrzeni miasta

Rozmowa z Januszem Pazderem, historykiem sztuki, znawcą historii Poznania

Janusz Pazder - grafika artykułu
Janusz Pazder

Ostatnia burza wokół herbu Poznania na tramwajach i tego, czy ma on zniknąć czy pozostać, wywołała wiele emocji. Sprawa zakończyła się zwycięstwem zwolenników tradycji. Przy okazji dyskusji, która przetoczyła się przez Poznań, warto przypomnieć, skąd właściwie wziął się herb - jak się okazuje - wciąż ważny symbol dla mieszkańców miasta?

Uważa się, że herby miejskie pojawiły się pod koniec XIII w., jednak proces ich kształtowania się był bardzo długi i trwał niekiedy kilkaset lat. Nie inaczej było w Poznaniu. Według dra Pawła Stróżyka z Instytutu Historii UAM najstarszy herb miasta wyobrażał dwa skrzyżowane klucze. Z czasem pojawiły się w nim kolejne elementy, by około polowy XVI w. przybrać znaną nam postać. Niewątpliwie była ona zależna od przedstawienia na najstarszej miejskiej pieczęci.

Na niej też wzorowała się Komisja Statutowa Rady Miasta Poznania, która w 1997 r. pracowała nad ustaleniem obowiązującego wizerunku herbu. Byłem wtedy radnym i członkiem tej komisji, i pamiętam, że zwróciliśmy się nawet do Komendy Wojewódzkiej Policji o zbadanie zachowanego tłoka w laboratorium kryminalistycznym. Chcieliśmy mieć całkowitą pewność, że znajdujący się na nim orzeł ma koronę, co zaobserwował artysta-plastyk Jerzy Bąk, u którego zamówiono opracowanie projektu.

Herb z lat 90. od używanego wcześniej różni się nie tylko rysunkiem, ale także umieszczoną nad nim koroną.

Korona znajduje się w herbach miast, które pełnią bądź pełniły w przeszłości funkcje stołeczne. Poznań niewątpliwie do takich miast się zalicza, co zgodnie z wolą Rady zostało zamanifestowane poprzez ukoronowanie jego tarczy herbowej.

Co oznaczają poszczególne symbole znajdujące się w herbie?

Mury obronne symbolizują miasto, obecność świętych Piotra i Pawła łączy się z katedrą, wspomniane wcześniej klucze to oznaka samorządności, orła zaś, biorąc pod uwagę datowanie tłoka, można wiązać z osobą Przemysła II. Do dziś nie jest natomiast ustalone znaczenie umieszczonych po bokach tarczy gwiazd i półksiężyców.

Czy na przestrzeni wieków herb ulegał zmianom?

Od polowy XVI w. zmieniał się nie tyle jeśli chodzi o zawartość, co formę plastyczną. Zależało to od trendów artystycznych panujących w danym czasie. Były jednak momenty, kiedy ingerowano także w jego treść. W czasach zaborów białego orła zastąpiono czarnym, podczas II wojny światowej hitlerowcy usunęli z herbu świętych (choć tu trzeba powiedzieć, że taką jego postać znamy także z historii), a w czasach PRL Piotra i Pawła przedstawiano niekiedy bez aureoli.

Od kilku lat Poznań posługuje się nowoczesnym logotypem mającym identyfikować miasto. Niebieska gwiazdka nie wszystkim przypadła do gustu. Część radnych, która na początku kadencji otrzymała służbowe wizytówki z gwiazdką, kategorycznie zażądała jej zmiany na tradycyjny herb.

Logotypy są powszechnie używane przez współczesne miasta. Szkoda jednak, że przy projektowaniu logo Poznania nie poszukiwano inspiracji w elementach historycznych. Tak postąpiono choćby w Berlinie, gdzie herbowego niedźwiedzia zastąpiła stylizowana Brama Brandenburska. Można, jak się okazuje, tworzyć nowoczesne symbole identyfikacji miasta, nie abstrahując od jego historii. Jeśli już jesteśmy przy gwiazdce, to - moim zdaniem - nie powinno się jej umieszczać, gdzie tylko się da. Jeśli bowiem będzie jej za dużo, przestanie cokolwiek znaczyć.

Urzędnicy miejscy chcą przygotować katalog zasad określających, kiedy i w jakich miejscach można umieszczać herb Poznania. Projekt w tej sprawie zostanie przedstawiony radnym.

Zgadzam się, że trzeba takie zasady opracować. Herb nie może pojawiać się w przypadkowych miejscach i dowolnych formach, ale nie eliminujmy go z przestrzeni miasta. Uważam, że na przykład należy zachować go na środkach komunikacji miejskiej i na taksówkach. Myślę też, że przy okazji tych działań warto zamówić opracowanie poważnej, kompleksowej publikacji dotyczącej naszego herbu. Byłaby ona ważnym instrumentem podnoszenia jego rangi, o czym mówią przedstawiciele Biura Promocji Miasta.

Dziękuję za rozmowę

Rozmawiał Mateusz Malinowski

Napisz do redakcji: kulturapoznan@wm.poznan.pl