Poznański ośrodek historyczny bez wątpienia zajmował po 1945 roku jedno z najważniejszych miejsc na historiograficznej mapie kraju. O wysokiej pozycji miejscowego środowiska decydowali w dużej mierze pracujący tu wybitni uczeni, którzy nie tylko wytyczali nowe kierunki badań i sukcesywnie zdobywali międzynarodowy rozgłos, ale potrafili również skupić wokół siebie szerokie grono zdolnych uczniów i współpracowników.

Jednym z nich był profesor Jerzy Topolski (1928-1998), który stopień doktorski zdobył w wieku zaledwie 23 lat, profesurę nadzwyczajną tuż po 30. roku życia, zwyczajną zaś jeszcze przed czterdziestką. Jego dorobek, liczący ponad 1100[!] publikacji, obejmuje cztery najważniejsze obszary: dzieje gospodarcze, metodologię historii, historię historiografii, a także niebywale wymagające dzieła syntetyczne. Ów rzadki zmysł syntezy zademonstrował on po raz pierwszy w latach 60., gdy pod jego redakcją ukazały się przełomowe pod wieloma względami Dzieje Gniezna (1965) oraz Dzieje Wielkopolski (1969). Kolejna dekada przyniosła z kolei bestsellerowe Dzieje Polski (1975), które na dobre ugruntowały rangę poznańskiego historyka. O wyjątkowości owych przedsięwzięć każdorazowo decydowała wypracowana przezeń koncepcja, ukazująca w ścisłym związku dzieje społeczne, polityczne, gospodarcze i kulturalne.

Wszystko to było znakomitym podglebiem dla rozpoczęcia prac nad monumentalnymi Dziejami Poznania, planowanymi zrazu na cztery tomy. Pomysł całościowego opracowania historii Grodu Przemysła miał się wprawdzie narodzić jeszcze w latach 50., jednak kompleksowa koncepcja książki została zaprezentowana przez prof. Topolskiego na początku lat 70. Niebawem zaprosił on do współpracy blisko siedemdziesiąt osób, które w ciągu najbliższych lat miały wspólnie pracować nad nowatorskim przedstawieniem tysiącletniej przeszłości Poznania. Dodajmy, że integralnie pojmowany proces historyczny był w tym ujęciu dość daleki od wyłącznie polonocentryczego obrazu miasta.

Wielki finał wieńczący premierowy etap prac nad tą nadzwyczajną syntezą nastąpił ostatecznie w 1988 roku, gdy na księgarskie półki trafił pierwszy, dwuczęściowy tom Dziejów Poznania (do roku 1793), wydany, dzięki mecenatowi władz miasta, nakładem poznańskiego oddziału PWN. Z tej okazji w Sali Białej Urzędu Miejskiego odbyła się specjalna wydawnicza gala, na którą 13 lipca 1988 roku prezydent Poznania Andrzej Wituski zaprosił wszystkich twórców zaangażowanych w powstanie ponad tysiącstronicowego dzieła. Prof. Topolski, odbierając w ich imieniu zasłużone gratulacje, poinformował wówczas o znacznym zaawansowaniu prac nad tomem drugim obejmującym lata 1793-1945 (współredaktor prof. Lech Trzeciakowski), który zdaniem rozemocjonowanej prasy już pod koniec 1988 roku miał trafić do drukarni. Polityczny przełom 1989 roku i wszystkie wynikające zeń organizacyjno-finansowe kłopoty spowodowały, że t. II, cz. 1 (1793-1918) wyszedł dopiero w roku 1994, natomiast t. II, cz. 2 (1918-1945) w 1998. Nagła śmierć prof. Topolskiego sprawiła zaś, że tom 3 (obejmujący PRL) i 4 (bibliografia do dziejów Poznania) nie doczekały się niestety realizacji.

Piotr Grzelczak

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2018