To był niezwykły czas, a i wyzwanie było niezwykłe - po raz pierwszy można było powiedzieć prawdę o wydarzeniach z Czerwca '56" - wspominała po latach realizację Oskarżonego... Izabella Cywińska. Był czerwiec 1981 r. Premiera w Teatrze Nowym towarzyszyła obchodom 25-lecia Poznańskiego Czerwca '56. Pierwszym oficjalnym. Pojawili się na niej i Lech Wałęsa, i Jacek Kuroń, Andrzej Wajda... A także ci, którzy byli świadkami i bezpośrednimi uczestnikami wydarzeń. "Wszystko się pomieszało, wszystko było i prawdziwe, i udane równocześnie, bo czuliśmy się wolni, a nie byliśmy wolni, bo wydawało nam się, że najgorsze już za nami, a było przed nami..." - o atmosferze tamtego czerwcowego wieczoru pisała po latach Cywińska.

Czerwiec zatrzymany w grudniu

Scenariusz Oskarżonego... powstał w oparciu o zeznania świadków i stenogramy słynnych procesów uczestników Czerwca. Wykorzystano w nim nagrania Polskiego Radia, które cudem zachowały się w piwnicy poznańskiej rozgłośni. Do Nowego przyniósł je dziennikarz Włodzimierz Braniecki: "Rzuciłem propozycję, by pokazać procesy. Proces (...) jest starym chwytem teatru faktu. Nośnym i emocjonalnie, i ideowo" - opowiadał w jednym z wywiadów współautor scenariusza. "To była niezwykła lektura! Wyrywaliśmy sobie poszczególne kartki (...). Szukaliśmy formy, bo nie chcieliśmy, żeby to była tylko relacja albo taki niby dokument z tamtych dni" - wspominała Cywińska. W kilka miesięcy zespół Nowego zagrał Oskarżonego... 99 razy. Zawsze przy pełnej widowni. W planach było drugie tyle przedstawień. Ale wydarzył się 13 grudnia. Po ogłoszeniu stanu wojennego teatr został zamknięty, Izabella Cywińska internowana, a setne przedstawienie już nigdy się nie odbyło.

Energia tamtego czasu

Oskarżony: Czerwiec Pięćdziesiątsześć wraca po ponad trzydziestu latach w interpretacji reżysera Remigiusza Brzyka i dramaturga Tomasza Śpiewaka. Gorączka czerwcowej nocy nie będzie jednak remakiem słynnego spektaklu Izabelli Cywińskiej. - Nasze przedstawienie będzie o 1981 r. Próbujemy wyobrazić sobie energię towarzyszącą tworzeniu tamtego spektaklu, w ogóle energię tamtego czasu - mówi Remigiusz Brzyk, reżyser. - Interesuje nas, co się stało z tym dziedzictwem, czy przypadkiem nie zostało zaprzepaszczone - dodaje.

W Gorączce czerwcowej nocy zagrają aktorzy, którzy pojawili się w spektaklu Izabelli Cywińskiej. Będą to m.in. Zbigniew Grochal i Andrzej Lajborek. - Ci aktorzy brali udział w odsłonięciu pomnika Ofiar Czerwca '56 kilka dni po premierze spektaklu w 1981 r., przez wiele lat prowadzili też czerwcowe uroczystości. Dla nas są symbolicznymi strażnikami pamięci - mówi Tomasz Śpiewak, dramaturg.

W spektaklu pojawią się też m.in. postacie: Włodzimierza Branieckiego, dziennikarza i współautora scenariusza spektaklu z 1981 r., Anny Strzałkowskiej, matki Romka, która pojawiła się na jednej z prób przed trzydziestu laty, oraz aktorki Żywilli Pietrzak, która odgrywała wtedy kontrowersyjną postać Teofili Kowal, świadka ostatnich chwil życia Romka. - Wydało nam się ciekawe, jak te przestrzenie teatralne i pozateatralne przenikały się. Na próby w 1981 r. przychodzili przecież naoczni świadkowie Czerwca '56 - mówi Śpiewak. - W ogóle Teatr Nowy pod dyrekcją Cywińskiej był składową szerszej rzeczywistości społeczno-politycznej. Był na nią otwarty tak szeroko, jak tylko się dało - dodaje Brzyk.

Sylwia Klimek, Natalia Grudzień

• Gorączka czerwcowej nocy
• Reżyseria, scenografia: Remigiusz Brzyk
• Dramaturgia: Tomasz Śpiewak
• Premiera: 16.11.2013, g. 19
• Teatr Nowy, Duża Scena